Allahın adı ilə
İslamın zəngin mədəniyyəti bir çox gözəl və önəmli günləri,zühur etdiyi gündən bəri içində saxlamaqdadır.
Şübhəsiz bir həqiqətdir ki, ümumbəşəri və bütün mədəniyyətlərdən və sivilizasiyalardan üstün olan müqəddəs İslam dininin başqa mədəniyyətlərə, adət və ənənələrə ehtiyacı yoxdur.
Digər inanc və mədəniyyətlərin dəyər verdikləri bayramlara hörmət göstərib dəyərləndirməsi İslam dininin gözəlliyini və əhatəliliyini göstərir.
Bütün gözəllikləri əhatə edən bu müqəddəs dinin əsasını sevgi və məhəbbət təşkil edir.
İmam Sadiqin (ə) “Din sevgi və məhəbbətdən başqa bir şeydirmi?”, - deməsi, sevgi və məhəbbətin bu dinin əsasını təşkil etdiyini göstərir.
Bu səbəbdən cəmiyyətdə insanlar arasında sevgi və məhəbbətə səbəb olan hər bir hadisəni və davranışı qəbul edir və təsdiq edir.
Amma İslam, millətlərin və inanclarından irəli gələn bütün mədəniyyətlərin bayramlarını, hər hansı bir din fərmanlarına zidd olmadığı zaman təsdiqləməklə yanaşı, başqaları tərəfindən gətirilən bu gözəlliklərə əhəmiyyət vermək və yaşatmaqdan çox inanan və inanmayan cəmiyyətlərdə sevgi toxumlarını əkməyə iradə edir.
Dünyanın bir çox cəmiyyətinin sahib olduğu Novruz bunlardan biridirmi?
Bu məqalədə faydalı olacağı ümidi ilə bunu müzakirə etmək istədik ..
Novruz haqqında ziddiyyətli fikirlərə istinad edilir, dini bayram olub-olmaması ilə bağlı fərqli fikirlər səsləndirilir və bununla ziddiyyət təşkil edən rəvayətlər çatdırılır.
Bəziləri Novruza müqəddəslik bağlayaraq İslam olduğunu söyləməyə çalışırlar. Bəziləri bunu insanlar arasında bir bayram olduğu üçün qeyd edilməsində problem görmür, görmürlər və bunun İslam olduğunu söyləməsələr də bu mövzuda susmağa üstünlük verirlər.
Bəziləri atəşpərəstlərdən qalan bir bayram olduğunu vurğulayır və bunun İslamla heç bir əlaqəsi olmadığını israr edirlər. Digərləri bunun mədəni və milli bir bayram olduğunu iddia edirlər.
Bütün bu fikirlərə əlavə olaraq, Novruzun həqiqətinin nə olduğu sualına cavab verə biləcək bu qısa araşdırmanı təqdim edirik.
Novruzun yaranma zamanı və tarixi seyri Novruz nədir?
Novruz farsca bir sözdür və "nev" (yeni) və "ruz" (gün) sözlərindən ibarətdir.
Novruz neçə gündür?
Qədim İran mədəniyyətində cəmiyyətdə çox əhəmiyyətli və yaddaqalan bir hadisə baş verəndə o gün Novruz adlanırdı; Sultanların taclandırıldığı və müharibədə qələbə qazandığı günə Novruz deyirdilər. (Ferheng-i Muin) Nevruz, Şəmsi (Günəş) təqviminin başlanğıcı Dünyada məşhur olan iki təqvim hesablama forması vardır; biri "Şemsi", digəri "Qəməri (Ay)" dır. Günəş, yerin günəş ətrafında bir dəfə fırlandığı və on iki ilə aylara bölündüyü zaman hesablanır. Ay ayı yer üzündə on iki dəfə fırlandığı üçün hesablanır.
Qəməri təqviminin başlanğıcı və sonu hesablanır, müəyyən edilir. Ancaq Şəmsi təqviminin əvvəlini və sonunu hesablamaq olmur, bu səbəbdən Şəmsi təqviminin günləri, saatları və dəqiqələri barədə mütəxəssislər və rəsədxanalar arasında fikir ayrılığı mövcuddur.
Günəş təqviminin başlanğıcı Novruz kimi qəbul edilir.
Günəş təqvimi daim dəyişkən və hadisələrin baş verməsi üçün tənzimləndiyindən bəzən yazda, bəzən yayda, bəzən payızda başlayır. Bu səbəbdən Novruz qədim İran mədəniyyətində hər il eyni gündə deyil, fərqli dövrlərdə qeyd olunurdu.
Novruz ilk dəfə Fars sultanlarından Pərvizin oğlu Keyhuşrev tərəfindən qeyd olunub..
Çünki bu gündə sultanlıq tacı taxdı və hökmdar oldu. (Cahiz) İran sultanlarından olan Cəmşid, Azərbaycan bölgəsinə səfəri zamanı şahlar kralın tacını taxmaq üçün mərasimlər təşkil edir, onlara möhtəşəm bir taxt düzəltmələrini və şərqə doğru yerləşdirmələrini əmr edirlər. Bu möhtəşəm qeyd və ecazkar mərasimə həmin gündən sonra Novruz adı verildi və Şəmsi ilin əvvəli qəbul olundu.
(Dehhuda) Sasanilərdən əvvəl qədim Farslar baharın ilk gününü ilin başlanğıcı kimi bilirdilər.
Bəzən il yayın başlaması ilə başlayırdı. (Dr. Muin) Şemsi təqviminin başlanğıcı ilin fəsillərinə görə dəyişir, fəsillərin heç biri ilə üst-üstə düşmürdü.
Sasanilər dövründə Şəmsi təqvimi nə ilin fəsillərində sabit idi, nə də Qəməri və Şəmsi Rumi təqvimləri ilə uyğun gəlirdi. (Əllamə Məclisi)
İranlılar hər Sasani şahının taxta oturduğu günü Novruz olaraq qeyd edirdilər.
Hər birinin xüsusi mərasimləri və əyləncələri olan bu taxta oturma günü, Şəhriyarın oğlu 3. Yazgerdin taxta çıxdığı 27 Xordad ayında (Şəmsi təqviminin 3-cü ayı - İyun) qeyd olunmuşdur.
O gündən sonra Novruz hər dörd ildə bir gün gec qeyd olunmağa başladı. (Əbu Reyhan - Əsar-ul Bakiyat)
Davamlı fərqli başlayan və fərqli günlərdə qeyd olunan Novruz bayramı və Şəmsi təqvimi, 467- 471.H. Səlcuqlu Sultan Malik Şah Qəməri ilində alimlərə rəsədxanada araşdıraraq Fərvərd ayını birinci ay və Novruzda ilk günü, həmçinin baharın başlanğıcı olaraq sabitləndirdi (Dr.Muin)
Şemsi Təqvimi 1925-ci ildə İranda rəsmi təqvim olaraq qəbul edildi.
Novruz və Şəmsi təqvimi ilə bağlı fikirlərini söyləyənlərin fikirlərindən aşağıdakı məqamları başa düşürük;
1- Novruzu ilk olaraq İran şahları qurmuşlar.
2- Novruz İranlıların mədəniyyətində əhəmiyyətli və unudulmaz bir gün adlanır.
3- Novruz tarixdə sabit bir gün yox, ilin bütün fəsillərində qeyd olunan dəyişkən bir gün idi.
4- Novruz qədim İran mədəniyyətində baharın başlanğıcı deyil, şahların taclandırıldığı gün idi.
5- Novruz, fəsildən və hər hansı bir gündən asılı olmayaraq Şəmsi təqviminin başlanğıcı kimi qəbul edilirdi və Şəmsi təqviminin başlanğıcı daim dəyişirdi.
6- Novruz Şəmsi təqviminin ilk ayı olan Fərvərdinin ilk gününə deyilir
7- Novruz, hicri 467- 471-ci ilə qədər fərqli günlərdə, aylarda və fəsillərdə qeyd olunurdu və bu tarixdən sonra sabitləşdi
8- Novruz tarixdə İran xaricində heç bir yerdə xatırlanmamış və bir bayram olaraq qeyd edilməmişdir.
Rəsulullahın (s) dövründə Novruzdan bəhs edilməmişdir. Çünki o dövrdə İran hələ fəth edilməmiş və onların qeyd etdikləri Novruz bayramı gündəmdə deyildi.
Novruz ilk dəfə Həzrət Əlinin (ə) xilafəti dövründə, Məcusilərin Həzrət Əliyə (ə) hədiyyələr gətirdiyi zaman gündəmə gəldi.
Bir gün Məcusilər Həzrət Əliyə (ə) hədiyyələr gətirir, Həzrət Əli (ə) bu hədiyyələrin səbəbini soruşduqda və bu hədiyyələrin Novruz münasibətilə olduğunu söylədikdə, İmam bu hədiyyələrin cizya yerinə hesablanmasını əmr edir. (Mekme-ul Bəhreyn)
Başqa bir rəvayətə görə Həzrət Əliyə (s) Falude ya da Faluzec (İranlılara xas olan bir şirniyyat) adlı bir şirniyyat verildikdə bunun nə üçün olduğunu soruşur və bunun Novruzdan qaynaqlandığını söylədikdə, "Hər günümüz Novruz olsun "(Men la Yehzuruh- ul Fakih cild 3 S / 300)
Bunları daha sonra incələyəcəyik.
Xülasə ilə Novruz ilk dəfə İmam Əlinin (ə) xilafəti dövründə İslam aləmində gündəmə gəlmişdir.
Əməvilər dövründə Novruz, Müaviyənin Əməvilər dövründə xilafəti qəsb etdiyi zaman, müsəlmanlardan vergi almaq və qeyri-müsəlmanlardan cizyə almaq üçün Novruz rəsmi hala gətirildi və Novruz mərasimləri təşkil edildi.
Həccac bin Yufus bu ənənəni kütləviləşdirərək möhkəmləndirdi.
Ömər bin Əbdüləzizin etdiyi islahatlardan biri də, Novruz münasibətilə toplanan vergilər üzündən xalqı çətin vəziyyətdə qoyan Novruz ənənəsini ləğv etməsidir. (Yaqubi Tarixi Cild 2 / 306)
Əbu Müslim Xorasaninin qiyamından sonra və Abbasi-lərin ardıcıllığı ilə Bərmeki və İranlı vəzirlərin Abbasi səltənətindəki təsiri və Tahiriyan və Səfəvilərin dəstəyi ilə Novruz şənlikləri yenidən geniş qeyd edilməyə başladı (Asar-ul Bakıyat / Əbu Reyhani Biruni)
Əməvilər və Abbasilər sultanlıqlarının dəyərli İslam bayramları yerinə Novruzu yayması dindən nə qədər uzaq olduqlarını və onların hökmranlığını möhkəmləndirmək üçün səy göstərdiklərini sübut edir.
Novruz dini və ya şiələrin bayramıdır?
Novruz haqqında bir çox rəvayət var. Hər şeydən əvvəl, bu rəvayətlər "Ma ruviye fi Yevmin Nevruz" (Novruz haqqında xəbər verilmişdir) kitabında nəql edilmişdir. (Rical-un Najashi s / 428).
Novruz haqqında bildirilən rəvayətlər iki hissədən ibarətdir; İddialara görə Novruzu təsdiqlədiyi və Novruzu rədd etdiyi iddiaları.
a) Novruzu təsdiqlədiyi iddia edilən rəvayətlər - Mualla bin Huneys,
Novruz günü İmam Cəfər Sadiqdən (s) əvvəl gəldim. Mənə buyurdu:
“Bu günü bilirsinizmi? Dedim: "Səni fəda olum, bu günü əcəmilər qeyd edirlər və bir-birlərilə hədiyyələşirlər. .
"İmam Sadiq (s.ə.s) buyurdu:" Ey Mualla, Məkkədəki köhnə ev (Kəbə) sadəcə köhnə bir əmr üçündür. Gəlin sənə (bu günü) izah edim ki, başa düşəsən. " Dedim: "Bunu səndən bilmək mənim üçün ölülərimin dirilməsindən və düşmənlərimin ölümündən daha yaxşıdır.
Bundan sonra buyurdu:
"Ey Mualla, Novruz, Allah-Təalanın qulların əhdini aldığı gündür, ona ibadət etmək və şərik qoşmamaq əhdi. Ona, peyğəmbərlərinə, höccətlərinə və imamlarına (on iki imam) əhd aldığı gündür. O gün günəşin ilk dəfə doğduğu, küləklər hərəkət etdiyi və yer üzünün çiçəklərinin yaradıldığı gündür. Nuhun gəmisinin Cudi dağına endiyi gündür Allah Rəsulunun (s.ə.v.) İmam Əlini çiyninə daşıdığı və İmam Əlinin Qureyş bütlərini Kəbənin üstündən atıb parçaladığı gündür.
Eyni zamanda İbrahim (ə.s) bu gün bütləri qırdı,
Allah Rəsulunun (s.ə.v) səhabələrinə İmam Əlini Əmirəlmöminin elan etdiyi gündür
Bu gün Allah Rəsulunun (s) İmam Əlini (ə) Çin vadisinə göndərdiyi və onlara beyət almağı əmr etdiyi gündür.
İmam Əlinin (ə) nəhrivanlılara qarşı qalib olduğu gündür
Bizim Qaim (Mehdi) və əmir sahiblıərinin zühur edəcəyi və Qaimimizin (Mehdi) Dəccala qarşı zəfər qazanacağı gündür.
Onu Kufədə çarmıxa çəkəcək. O gün bizim və şiələrimizin günləridir.
Bu günü əcəmlər qorudu, amma siz itirdiniz.
Peyğəmbərlərdən biri vətənlərini Allahdan tərk edən insanları necə diriltəcəyini soruşdu (Bəqərə 243). Allah-Təala bu gün onlara su tökməsini ona vəhy etdi, bu gün Fars (İran) illərinin ilk günüdür. Onların sayı otuz min olduqda (dirildilər) yaşadılar. Nevruz günü su tökmək adət idi ....
"Biharul Ənvar "C.56, s.91-93, Bab: 22 -İmam Cəfər Sadıq (s) buyurur:
"Novruz, Nuhun Gəmisinin Cudi dağına endi." ("Biharul Ənvar " c.11, s.342)
İmam Cəfər Sadıq (s) buyurur: "Novruz İbrahimin (ə) bütlərini qırdığı gündür." ("B. Ənvar" c.12, s.43) -
İmam Cəfər Sadıq (s) buyurur:: “Novruz, Hz. Əlinin xaricilərə qarşı döyüşərkən müharibəni qazandığı gündür. " ("B. Ənvar " c.33, s.404)
İmam Cəfər Sadıq (s) buyurur: "Novruz, Allah Rəsulunun (s.ə.v) İmam Əlini çiyninə daşıdığı və İmam Əlinin Qüreyş bütlərini Kəbədə ataraq sındırdığı gündür." ("B. Ənvar" c.38, s.86)
İmam Cəfər Sadıq (s) buyurur: "Novruz İmam Mehdinin zühur edəcəyi gündür." (B. Ənvar c.52, s.276) –
İmam Cəfər Sadıq (s) buyurur: "Ey Mualla, Novruz, Allah-Təalanın qulların əhdini aldığı gündür, ona ibadət etmək və şərik qoşmamaq əhdi. Ona, peyğəmbərlərinə, höccətlərinə və imamlarına (on iki imam) əhd aldığı gündür. O gün günəşin ilk dəfə doğduğu, küləklər hərəkət etdiyi və yer üzünün çiçəklərinin yaradıldığı gündür. Nuhun gəmisinin Cudi dağına endiyi gündür Allah Rəsulunun (s.ə.v.) İmam Əlini çiyninə daşıdığı və İmam Əlinin Qureyş bütlərini Kəbənin üstündən atıb parçaladığı gündür. " Mizan'ül Hikmət "c.3, s.2197)
Rəvayət baxımından araşdırma: Rəvayətləri araşdırarkən, çatdırılma əvvəlcə rəvayət edənin mənbənin sağlam olub olmadığını və rəvayətçinin etibarlı olub olmadığını araşdırır. Sonra rəvayətin mətnini araşdırırlar; sonra sözlərini şərh edir və izah etməyə çalışırlar. Yuxarıdakı rəvayətlərin əməllər baxımından etibar və etibar mənbəyi olmadığı alimlər tərəfindən bildirilmişdir. Rəvayətləri bildirən rəvayətin yüz faiz etibarlı rəvayətçi olmadığı bildirilir. Əlbətdə ki, rəvayətlərin sağlam olmaması və rəvayətlərin 100% etibarlı olmaması heç kimə bildirilən rəvayətlərin yalan və uydurma olduğunu söyləmək hüququ vermir və alimlər belə bir yola getməmişlər.
Yalnız bu rəvayətlərə güvənməklə hökmün verilə bilməyəcəyini göstərir. Yəni bu rəvayətlərlə Novruzun dini və İslami bir bayram olduğu qənaətinə gəlmək olmaz.
Mətn Təhlili: Rəvayətlərin mətn baxımından araşdırılması, mətnin düzlüyündən sonra edilən bir araşdırmadır. Rəvayətin notu sağlamdırsa, mətn də dəqiq və çox diqqətlə hazırlanır. Mualla bin Huneysin dediklərini səs kimi qəbul etsək də, onun mətninə əhəmiyyət verilmədiyi görülür. Mətnin görünən mətninə baxaraq hökm verənlər, rəvayətin izah edildiyi zamana, mövzunun o dövrdə dedikləri və ərəb ədəbiyyatında İmamın sözlərinin necə təfsir olunduğuna və rəvayətlərin indiki Novruzu təsdiqlədikləri qənaətinə gəldilər.
1- İmam Sadiq (ə.s) -ın dövründə istifadə olunan Novruzun mənası, bu günkü kimi deyil. İmam Sadiqin (ə.s) dövründə Novruz baharın başlanğıcı kimi deyil, vacib bir hadisənin baş verdiyi "yeni gün" kimi qeyd olunurdu. Bu səbəbdən İmam Sadiqin (ə) rəvayətdə buyurduğu Novruzla bu gün qeyd olunan Novruz arasında bir fərq var.
2- İmam Sadiq (ə) bəzi insanların başa düşdüyü kimi Novruzda baş verən hadisələri sadalamır və elan etmir. Əksinə, Novruzun qeyd olunacağı, hədiyyə veriləcəyi, təbrik ediləcəyi vaxtı əmr edirlər. - "Ey Mualla, Novruz Uca Allahın qulların əhdini aldığı gündür", İmam (s) "Novruz günü bəndələrdən əhd alındı", "Novruz Allahın əhdinin alındığı gündür" demir. yeni gün "Uca Allahın qulların əhdini aldığı gündür." Hər iki cümlə də Türk ədəbiyyatında olduğu kimi ərəb ədəbiyyatında da fərqlidir. Rəvayətin davamında izah edilən bütün hadisələr eyni şəkildə hadisələr Novruzda baş vermədi, hadisənin baş verdiyi günlərin Novruz olduğunu, yəni yeni gün olduğunu və qeyd edilməli olduğunu bildirir.
3- Rəvayətlərin mətninə diqqət yetirsək, İmamın (ə) Novruzdan olan niyyəti, ravinin anladığı və ya rəvayəti oxuyanların mənasında deyil. İmam (ə.s) Novruza yeni bir məna verir. Qədim fars mədəniyyətindəki məşhur məna nəzərdə tutulmur, qədim fars mədəniyyətində iradə edilən və əsrlərdən sonra dəyişdirilən məna qətiliklə nəzərdə tutulmur.
4- Rəvayətlərdə qeyd ediləsi bir gün, qeyd ediləcək bir gün və yaşamaq üçün bir gün varsa, o günin rəvayətdə göstərilən günlər olması bildirilir.
-
5. İmam Sadiq (s) buyurur: "Novruz İbrahimin (ə) bütlərini qırdığı gündür." ("Bihar " c.12, s.43) -
İmam Sadiq (s) buyurur: “Novruz, Hz. Əlinin xaricilərə qarşı döyüşərkən müharibəni qazandığı gündür. " ("Bihar " c.33, s.404)
6. - İmam Sadiq (s) buyurur: "Novruz, Allah Rəsulunun (s.ə.v) İmam Əlini çiyninə daşıdığı və İmam Əlinin Kəbədəki Qureyş bütlərini yerə yıxdığı gündür." ("Bihar " c.38, s.86)
İmam Sadiq (s) buyurur: "Novruz Qaim Mehdinin zühur edəcəyi gündür." ("Biharul- c.52, s.276) –
İmam Sadiq (s) buyurdu: " Ey Mualla, Novruz, Allah-Təalanın qulların əhdini aldığı gündür, ona ibadət etmək və şərik qoşmamaq əhdi. Ona, peyğəmbərlərinə, höccətlərinə və imamlarına (on iki imam) əhd aldığı gündür. O gün günəşin ilk dəfə doğduğu, küləklər hərəkət etdiyi və yer üzünün çiçəklərinin yaradıldığı gündür. Nuhun gəmisinin Cudi dağına endiyi gündür Allah Rəsulunun (s.ə.v.) İmam Əlini çiyninə daşıdığı və İmam Əlinin Qureyş bütlərini Kəbənin üstündən atıb parçaladığı gündür. .... ”(" Mizanül Hikmət "c.3, s.2197)
Əsrimizin alimləri bu barədə
Rəhbər Ayətullah Xamenei Novruz çıxışında belə deyir: …bəziləri İmamın (ə) bu rəvayətdə Adəmin (ə) yer üzünə gəlməsi, İmam Əlinin vilayətinin bu gündə vaqi olduğunu və s. şeyləri nəql edərək tarix bəyan etdiyini sanırlar.
Mən bu rəvayət haqqında belə düşünmürəm. Mən belə düşünürəm: İmam Cəfər Sadiq bu rəvayətdə Novruzun nə demək olduğunu və ondan qəsdin nə olduğunu bəyan edir. Həzrət Adəm və Həvva (s) yer üzünə ayaq basdıqları gün, Bəni Adəm üçün yeni gündür.
Həzrət Nuhun (ə) tufandan sonra gəmisinin xilas olduğunu gün yeni gündür və o gün insanların həyatında yeni bir həyat açılmışdır.
Quranın Peyğəmbərə (s) nazil olduğu gün bəşəriyyət üçün yeni bir gündür. Olayın həqiqəti budur.
Əmirəlmuminin Əlinin vilayət məqamına layiq olduğu gün yeni bir gündür. Bunların hamısı Novruzdur. Bunlar istər Şəmsi tarixinə görə, “hamel” (fərvərdin ilk günü) ayı ilə üst-üstə düşsün istər olmasın. İmam Cəfər Sadiq (s) bu olayın fərvərdin ilk günündə olduğunu bildirmək istəmir. İmam xüsusilə bu özəlliklər hansı gündə olursa olsun o gün Novruz və yeni gündür demək istəyir. Bu olatlar istər fərvərdin ayının ilk günündə olsun, istər digər günlərində olsun fərqi yoxdur. Bunların hamısı Novruzdur, istər şəxs tarixi baxımından fərvərdin ayının ilk günü ilə eyni olsun, istər olmasın. Mən sizə indi ərz edirəm; inqilabın zəfər çaldığı gündür Novruz. O gün yəni yeni gündür. İmam Xomeyninin Parisdən İrana gəldiyi gün bizim ümün yeni bir gün idi. Bizim mömin və fədakar gənclərimizin müharibədə Nato, Varşava, ABŞ, SSRİ və digər güclər tərəfindən dəstəklənən İraq ordusuna qarşı fəth və zəfərlər əldə etdikləri gün Novruz və yeni gündür…”
Novruzu təsdiqlədiyi iddia edilən rəvayətlərə baxıldığında sənəd baxımından səhih və güvəniləsi olsa daha, mətndən əslində Novruzu rədd etdiyi və dini bir bayram olmadığı anlaşılır. Novruzun mənasının nə olduğunun, İmam Sadiqdən (s) nəql olunan rəvayətin nə mənada gəldiyinin, Rəhbərin sözlərilə incələdikdə mənası bəlli olduğunu düşünürük.
Novruzun təsdiqlənmədiyini bəan edən rəvayətlər – məq edildiyində Mansur, Musa bin Cəfərdən (ə) novruz günü xalqın bir-birini təbrik etməsi və özləri üçün gətirdikləri hədiyələri qəbul etməsi üçün evində oturması istəyincə, İmam Musa bin Cəfər belə buyurdu: “Mən cəddim Peyğəmbərin (ə) hədislərini araşdırdım, amma bu gün haqqında hədis tapmadım. Novruz iranlıların adətidir. İslam onu nəsx etmişdir. Dolayısı ilə İslamın ortadan qaldırdığı bir şeyi diriltməkdən Allaha sığınıram.”
Mansur belə dedi: “Biz bu işi sadəcə əsgərlərimiz üçün edirik. Bu üzdən Allah üçün oturmanı istəyirik.” İmam (ə) da qəbul etdi və oturdu…
İmam Əli (ə) Novruz bayramındə ona hədiyə gətirilən zaman belə dedi: “Bu nədir?”
Dedilər: “Ey möminlərin Əmiri!” Bu gün novruz günüdür.”
İmam buyurdu: “Hər günü bizlər üçün Novruz edin…”
Bir gün məcusilər Həzrət Əliyə (ə) hədiyə gətirdilər. İmam bu hədiyələrin səbəbini osruşanda, Novruz bayramı münasibətilə olduğunu deyirlər, İmam bu hədiyələtin onlardan (qeyri müsəlman məcusilər) alınan cizyənin yerinə hesab edilməsini əmr edir.
Bu və bənzər rəvayətlər açıq və üstü qapalı Npvruzu rədd etdiyini deyərək iddia edirlər.
Sənəd baxımından öncəki rəvayətlər kimi sağlam və doğruluğunda şübhə olmasa da, səhihliyi yüz faiz deyildir. Mətnlərin incələnməsi baxımından isə, rəvayətlərin bəzilərinin şərhə ehtiyacı vardır.
Həzrət Əlidən (ə) rəvayətdə, Novruz münasibətilə gətirilən hədiyələrin cizyə olaraq qəbul etməsi iki önəmli nöqtəni bəyan edir; biri, onların hədiyələrinin rədd edilməməsi, digəri isə bu hədiyələri qəbul etmə səbəbinin Novruzu rəsmi olaraq tanımadığını, müsəlmanların bu hədiyələri alaraq Novruzu rəsmiləşdirməmələrinin vacibliyi.
Ona gətirilən hədiyələri cizyə olaraq alması bunu göstərir ki, İmamın (ə0 “Hər günü bizlər üçün Novruz edin.” Sözü novruzun onların istədiyi kimi bəlli bir gündə qeyd edilməməsinin lazım olduğunu bəyan edir. İmam Musa bin Cəfərdən (s) nəql edilən rəvayətə gəlincə isə “Mən cəddim Peyğəmbərin (s) hədislərini araşdırdım amma bu gün haqqında bir hədis tapmadım. Novruz iranlılaın adətidir, İslam onu nəsx etmişdir. Dolayısıyla İslamın ortadan qaldırdığı bir şeyi diriltməkdən Allaha sığınıram.” Yorum və təfsirə ehtiyacı olmadığını düşünürük.
Rəvayyəttə açıq və qəti bir şəkildə Novruzun nə olduğu, necə dəyərləndirilməsi lazım olduğu bəyan edilmişdir.
Rəvayətin mətnindən bu nöqtələr anlaşılır:
- Novruzun İslam mənbələrində olmadığı
- İranlıların adəti olduğu
- İslamın bunu nəsx etdiyi
- Bunu ihya etmənin yalnış olduğu, hər iki rəvayət baxıldığında aralarında ziddiyət və təzad olmadığı görülür.
Rəvayətlər arasında ziddiyət və təzad görülürsə (hər iki qrup rəvayətlərin sənədləri günəviləsi olur və mətnləri arasında cəm etmə imkanı olmazsa) birinin təqiyyəyə haml edilməsi qaçılmaz olacaqdır. Amma bu mövzudakı rəvayətlərin bir qrupunun təqiyyəyə hamledilməsinin lazım olduğunu düşünmürük (Allah düzünü bilir).
