Təəssüf ki, onların sosial strukturları, ehtiyacları, problemləri və resursları/gücləri indiyədək diqqətdən kənarda qalmışdır; Problemlərin mahiyyətinə və dərinliyinə varmaq mümkün olmamışdır. Cəmiyyətin elm adamları, rəy liderlərini müəyyən etmək mümkün olmadı, cəmiyyətə rəhbərlik edənlər və şiə camaatını arxaları ilə aparanlar problemləri görə bilmir, onlara məhəl qoymur və ya onları görməyə tədbir görməmişlər.

 

Türkiyədə azəri icması üzərində ən təsirli siyasi qrup millətçiliyə meylli millətçi yanaşmalar, məktəbi inanc sahəsində dəyərlərə yönləndirən məscidlər, Hüseyniyyələr və dini QHT-lər idi. Bu iki düşüncə cərəyanından biri Azərbaycan milliyyətçiliyinin oxunda, digəri isə şiə əqidəsinin mərkəzində bu günə qədər cəmiyyəti istiqamətləndirmişdir.

 

Fitr bayramından sonra möminlər arasında baş verən səfərbərlik bütün azəri icmasına təsir etməsə də, məscid camaatlarını, dindən və məktəbdən narahat olanları sarsıtdı.

 

Bayramın müxtəlif günlərdə keçirilməsi illərdir davam edən problem olsa da, son inkişaf bu problemə həllini gecikdirəcək yeni bir ölçü əlavə etdi. Amma indi danışmaq istədiyimiz bu deyil.

 

Bayram namazı xütbələrində şiə camaatının dəyərlərindən olan Vilayeti fəqih və Mərcəiyyətin  təhqir edilməsi məsələsi və bu iki qırmızı xəttin keçməsi qarşısında veriləcək reaksiyalar böyük maraqla gözlənilirdi.

 

Razılaşmaya gedən şiələr arasında bu mübahisənin nəticələrinin nə ilə nəticələnəcəyini hələlik heç kim proqnozlaşdıra bilməz.

Bəziləri mürəkkəb ədəbi cümlələrlə  qütbləşməyə doğru getdiklərini ifadə etməyə çalışsalar da, bəziləri hər şərdən bir rəhmət olduğunu iddia edirlər.

 

Bəziləri üçün bu dəyərlərə toxunmaq böyük yozlaşmağa və məktəbdən uzaqlaşmaya səbəb ola bilər, bəziləri isə ictimaiyyətin məlumatsızlığının miqyasına işarə edir.

 

Bəziləri yaranmış vəziyyətin şiə cəmiyyətində rəy liderlərinin qeyri-kafi olmasının əlaməti olduğunu desələr də, bəziləri bunu ümumiləşdirməyin yanlışlığını vurğulayır.

 

Bu fikirlərin hər birinin öz sahəsində bir həqiqət zərrəsi olsa da, hadisələrə bütövlükdə baxıldıqda və hərtərəfli dəyərləndirildikdə, deyildiyi kimi, məktəb baxımından ciddi bir vəziyyət olmadığı görüləcək.

 

Hər cəmiyyətdə olduğu kimi Türkiyənin şiə cəmiyyətində də bir dönüş zərurətini, dirilişi, oyanışı gözardı etmək olmaz.

 

Tarix fəlsəfəsinə bütövlükdə nəzər salındıqda, ümumən bütün cəmiyyətlərdə təkamül və tərəqqinin olduğu görüləcək. Bəşər tarixində heç vaxt geriyə doğru kütləvi dağılma olmayıb. Yoxsa zühura/kamala doğru hərəkət etmək mənasını itirmiş olardı. Beləliklə, hər bir hadisə və inkişaf təkamül və yetkinliyə doğru bir addım kimi qiymətləndirilməlidir.

 

Bəziləri fərdi çöküşü  cəmiyyətin çöküşü və yozlaşması hesab etmək kimi səhv etsələr də, əslində çöküş fərdidir. Cəmiyyət oradan güclü çıxacaq.

 

Onların bəzilərinin ayrı-ayrılıqda dağılması cəmiyyətin tərəqqisinə səbəb ola bilər. Hətta bir cəmiyyətin dağılması bütün bəşəriyyətin qlobal mənada mükəmməlliyə doğru irəliləməsi üçün zəruri ola bilər.

 

Bir sözlə, bəşər tarixinin fəlsəfəsinə bütövlükdə nəzər salındıqda din və məktəb anlayışının daim təkamüldə olduğu və bu yolda gedənlərin də irəlilədiyi görüləcək.

 

Türk şiə cəmiyyətinin son 40 ilini yaxından izləyən analitiklər razılaşırlar ki, illər əvvələ qədər məktəbin ictimai və siyasi məsələləri dar çərçivədə  müzakirə olunurdusa, indi cəmiyyətin bütün təbəqələrindən düşünən, danışan insanlar Məktəbi müdafiə edə biləcək səviyyəyə gəliblər.

 

İllərdir  tənqidin qadağan olunduğu bu cəmiyyətdə tənqid mədəniyyəti formalaşıb, insanların sosial mövqeyindən, kimliyindən asılı olmayaraq fikirləri tənqid olunmağa başlayıb.

 

Tənqid məsələsi təqdirəlayiq irəliləyişdir.

 

Rəy öndəri olmaq iddiası ilə cəmiyyətin yolunu kəsənlərin bəzilərinin  qeyri-kafiliyi ortaya çıxmışdır.

 

Şiə cəmiyyətinin əqidə, fiqh, əxlaqi, siyasi və digər bütün ictimai sahələrində nüfuzu olan Mərcəiyyət, xüsusilə Vilayet-i Fəqihin haqqında alimlər danışmaqdan çəkinsələr də, mövzunun əhəmiyyətindən indi danışılır və müdafiə olunur. Cəmiyyətin müxtəlif hissələri, bir sözlə, inananların həyatına təsiri hiss olunmağa başlayır.

 

Ən əsası odur ki, zühura zəmin yaradan və mühiti hazırlayan “Mərciyyə” və “Vilayət-i fəqih”in mənəviyyat, hikməti bəyan etmək fürsəti yaranmışdır.

 

Bəzən insanlar oyanışlarının əvəzini ödəməli olurlar. Hər yeni inkişaf, hər dönüş nöqtəsi ağrılıdır. Bu ağrılar müvəqqətidir və mübarək oyanış və dirçəlişin xəbərçisidir.

 

Vəssalamu aleykum