Şübhəsiz ki, zəlzələ kimi fəlakətlərin ağrılı tərəfi ön plandadır. Bu fəlakətlərdə həyatını itirənlər, yaralananlar, yaxınlarını itirənlər, maddi ziyan çəkənlər, itkilər görənlər bu ağrıları ən çox yaşayanlardır. “İnsanlar bədən üzvləri kimidir, bir yeri ağrısa, bütün bədən hiss edər” hədisinə əsasən, bu fəlakətlərdən doğan ağrıları bütün cəmiyyət hiss edir.
Fəlakətlərin ağrılı tərəfi yalnız bu cəhətdir. Hər fəlakətin ağrılı, ədalətli, mərhəmətli tərəfi var. Ağrı tərəfi insanların hiss etdiyi şeydir. Ədalət ölçüsü, Allahın varlıq aləmində hakim etdiyi nizam, düzən və tarazlıq qanunudur. Rəhmət isə Allahın bəndələrinə göstərdiyi şəfqət, mərhəmət, dərs, hidayət və özünə qayıdış ölçüsüdür.
Varlıq səltənətindəki bütün məxluqatlar Allahın “Ədalət və rəhmət” sifətinin kölgəsində yaşayırlar.
1-ƏDALƏT: Yaradılış dünyasında ədalət hakimdir; hər şey tarazlıq və nizam üzərindədir, səbəb-nəticə qanunları hər bir varlığın öz vəzifəsini yerinə yetirməsi ədalət prinsipinə əsaslanır.
Zəlzələ kimi təbiətdə baş verən fəlakətlər qaçılmazdır, yaradılış səltənətinə hakim olan Ədalət qanununa uyğun olaraq meydana gələn təbii bir hadisədir. Varlıq səltənətində hər şey bir-biri ilə əlaqəli və uyğundur, bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədədir. Varlıq səltənətini yaradan “Xaliq” ədalət tutumu ilə dünyada tarazlıq və nizam yaratdı. Heç bir varlıq digərindən müstəqil deyil. Zəlzələ, sel, sunami, quraqlıq və xəstəliklər kimi fəlakətlər təbiətdəki tarazlıq, nizam və qanun çərçivəsində baş verir.
Zəlzələyə səbəb olan amillər hansılardır?
a) Elmi izahat: Elm adamları varlıq səltənətinə hakim olan yaradılış qanunlarının kodlarının deşifrə edilməsinə cavabdehdirlər.
Zəlzələni təsvir edərkən deyirlər: “Yer qabığındakı qırılmalar nəticəsində birdən-birə baş verən titrəyişlərin dalğalar şəklində yayıldığı mühitin və səthin silkələnməsi hadisəsinə “ZƏLZƏLƏ” deyilir.
Başqa sözlə desək, “İnsanlar arasında baş verən zəlzələ, yeraltı təkan və ya zəlzələ yer qabığında gözlənilməz enerjinin yaranması və bu dalğaların yerin silkələnməsi nəticəsində baş verən seysmik dalğalanmalardır”.
Geolologiya və Fizika elmləri və ya zəlzələ ilə bağlı digər elmlər zəlzələni törədən amilləri və onu sürətləndirən amilləri müəyyən edir. Geoloji məlumatlar və yeraltı enerjilərin yığılması, yerdəyişmə, qırılma əmələ gəlməsi və s. kimi elmi məlumatlar zəlzələnin nə vaxt baş verəcəyini, nə qədər güclü olacağını və harada baş verə biləcəyini müəyyən edir. Geofiziklər/zəlzələ alimləri, geoloqlar, mühəndislər və memarlar öz sahələrində zəlzələlərə səbəb olan amilləri izah edirlər.
b) Dini izah: Təbiətdə baş verən hadisələrin insanla əlaqəsi var. İlk növbədə, insanın təbiətlə bu əlaqəsinin necə olduğunu bildirmək lazımdır.
Hər bir varlığın yaradılış xüsusiyyəti var. Əgər insan bu xüsusiyyəti tanıyıb, düzgün istifadə edib idarə etsə, o varlığı öz əmri altına almış və onu zinətləndirmiş olar. Allah-Təala varlıq aləmini insanın ixtiyarına vermiş, insanı yaradılış aləminə hakim etmişdir.
“Məgər Allahın göylərdə və yerdə olan hər şeyi sizin ixtiyarınıza verdiyini, aşkar və gizli nemətlərini mümkün olduğu qədər aşkar etdiyini görmürsünüzmü? Halbuki insanlar arasında elələri də vardır ki, Allah haqqında heç bir elmi məlumatı olmadan, bir hidayətedici və nurani kitabı olmadan Allah haqqında danışırlar.” Loğman/20
Yeri və göyü yaradan Allah insanı da yaratmış və yer və göydəki varlıqların insanın əmri altında olmasını qərar vermişdir.
Əgər insan saleh, kamil olarsa, Allahın əmrinə tabe olarsa, ona verilənə xəyanət etməzsə, o, məqamına çatmaq ləyaqətini qazanaraq varlıq aləmini zinətləndirmək/öz əmri altına almaq səlahiyyətinə - xəlifəliyə malik olar.
İnsanın xarici aləmində hər şey ilahi əmanətdir. Əgər əmanətə xəyanət edərsə, bu onun məhvinə səbəb olar. Çünki bütün varlıqlar ilahi iradəyə təslim olub, onun əmri ilə hərəkət edirlər və vəzifəsini yerinə yetirməyənlərdən intiqam alırlar.
İnsan əlində olan heç bir şeyə sahib deyil, sadəcə əmanətçidir. Quran onun öz orqanlarının belə sahibi olmadığını bildirdiyi halda, insan necə xarici dünyanın sahibi ola bilər?
De: “Sizə göydən və yerdən ruzi verən kimdir? Qulaqların və gözlərin sahibi kimdir? Ölüdən dirini, diridən də ölünü çıxardan kimdir? Hər cür işi nizamlayan kimdir?” Onlar: “Allah!” - deyə cavab verəcəklər. O zaman de ki: “Elə isə Allahdan çəkinmirsinizmi?! – Yunis -31
İnsan sahib olmadığı maldan istədiyi kimi sərf edə bilməz; Yer, səma və təbiət aləmində hər şey insanın əmrinə verilir, lakin insan ondan öz şəxsi maraqlarına istədiyi kimi istifadə edə bilməz. O, məhv edə və ya zərər verə bilməz.
İnsanın ixtiyarında olan sərvətlər ancaq əmanətdir və insanlar yalnız sahibinin icazə verdiyi həddə istifadə edə bilərlər.
İnsanın həyatı üçün lazım olan sərvətlərdən, dağlar, dənizlər, meşələr, təbii sərvətlər, iqlim və s. kimi ona əmanət edilmiş şeylərdən istədiyi kimi istifadə edib məhv etmək səlahiyyəti yoxdur.
Onlara qarşı necə davranmağı əsl sahibi olan uca Yaradandan öyrənməlidir.
Yaradan Allah bu varlıqlarla bağlı hökm və əmrlərini peyğəmbərləri vasitəsilə din şəklində insanlara çatdırmışdır.
Yaradılış səltənətində olan elm adamlarının elmi məlumatları ilə yanaşı, din alimləri də Allahın qanunvericilik sahəsindəki hökmlərinin şifrələrini deşifrə edərək insanlara təqdim edirlər.
Fəlakətlərə və Problemlərə Nə səbəb olur?
İnsanların qazandıqları günahlar səbəbilə quruda və dənizdə fəsad ortaya çıxdı. Bu, (Allahın) onların etdikləri əməllərin (cəzasının) bir qismini daddırması üçün idi. Bəkə onlar (doğru yola) qayıdarlar. Rum 41
Başınıza gələn hər hansı bir müsibət öz əllərinizlə qazandıqlarınız (günahlar) səbəbilədir. Allah (günahların) çoxunu əfv edəndir. Şura/30
Hər iki ayədə yer üzündə insanlara mənfi təsir göstərən fəlakətlərin, bəlaların, fitnə-fəsadların və müsibətlərin insanların etdiklərinin nəticəsi olduğunu bildirir. İnsanlar nə edirlərsə, ya Yaradılış səltənətində dünyanı yaradan Xaliqin qanunlarına zidd hərəkət edirlər, ya da Rəbbin təyin etdiyi fərmanlara qarşı çıxırlar.
Yaradılış qanunlarına zidd hərəkətlər etmək, təbiətə zülm etmək, ekosistemi pozmaq, yerdən, yeraltından və dənizlərdən vəhşicəsinə istifadə etmək nizamın və tarazlığın pozulmasına və ya tətiklənməsinə səbəb olur. Binalarda əməl edilməli olan əsas qaydalar da fizika qanunlarının bir hissəsi kimi qəbul edilməlidir. İnsanların Yaradılış qanunlarına zidd hərəkətləri, təbiətə qarşı kobud və ədalətsiz istifadə və davranışları insanlara bəla və fəlakət kimi qayıdır.
Təşrii qanunlarına riayət etmək qanunların yaradıcılıq sferasında funksionallığını, tarazlığın və nizam-intizamın qorunmasını təmin etməkdir. Bu hökmlərə qarşı çıxmaq ilahi qanunları tapdalamaq, onlara məhəl qoymamaq isə cəza və bəla kimi təzahür edir.
Yəni əgər insan yaradılış aləmində ilahi qanunlara zidd hərəkət edərsə və hökmləri pozarsa, hər ikisində bəlaya və fəlakətə düşməsi qaçılmazdır.
İslamda insan haqlarının prinsiplərindən biri də insanın xarici aləmlə əlaqəsi və ilahi əmanətlər qarşısında vəzifəsidir. Allah əmin-amanlıq içində olan və ruzisi hər yerdən bol-bol gələn bir şəhəri misal çəkir. Ancaq (oranın əhalisi) Allahın nemətlərini inkar etdi. Allah da onlara, etdikləri əməllərə görə aclıq və qorxu sıxıntısını daddırdı. (Yuxarıdakı ayədə sözü gedən şəhər Məkkə şəhəridir. Çünki məkkəlilər Allahın Peyğəmbərini yalanlayaraq sahib olduqları rifaha nankorluq etdilər. Buna görə də yeddi il boyunca şiddətli bir qıtlıqla üzləşdilər.)
Nəhl/112
İnsan ilahi nemətlərə sülhpərvər və dostcasına yanaşmalıdır; maddi tərəqqi, sənayeləşmə, texnologiya ixtiraları təbiətin məhvinə səbəb olmamalıdır.
Allah heç kimə zülm etməz, insan özü-özünə zülm edər. Onların dünya həyatında sərf etdikləri şeylərin misalı, özünə zülm edən bir qövmün əkinlərini vurub onu məhv edən soyuq bir küləyin misalı kimidir. Allah onlara zülm etmədi, lakin onlar öz-özlərinə zülm etdilər. Ali İmran/117
2-RƏHMƏT: Varlıq aləmində canlılar Allahın rəhmət sifəti ilə həyatlarını davam etdirirlər. “Onun rəhməti hər şeyi əhatə edir” ayəsi ilahi rəhmətin canlıların sağlam və nizamlı həyat sürməsinin əsasını təşkil edir.
Allah yuxarıdakı iki ayədə insanların əməlləri nəticəsində baş verən fəlakətlərin nəticələrinə dözməyə məcbur olduqlarını, lakin buna baxmayaraq, Öz rəhməti ilə insanlara bunların yalnız bir qismini daddırdığını və əksəriyyətini bağışladığını bildirir.
Allah-Təala insanların başına bəzi bəlalar salması Öz rəhmətindəndir.
Allah-Təala bəla və müsibətlərin çoxunun insanların günahlarından qaynaqlandığını vurğulayaraq, bəzən insanları bəzi bəla və müsibətlərlə imtahan edir ki, kimin səbirli, kimin üsyankar olduğu üzə çıxsın.
Bəzən müsibətlər dəstəni tərk edən cəmiyyətlərə yenidən doğru yola qayıtmaq üçün xəbərdarlıq rolunu oynayır.
Allah bəzən bəlaları insanların yetkinləşməsi, kamilliyə çatması üçün göndərir.
Digər tərəfdən, bu fəlakətlər insanların öz acizliklərini görmələri və Rəbbinə sığınmaları lazım olduğunu anlamaları üçündür. Bəla və müsibətin arxasında Rəhmət və Ədaləti görüb vəzifəsini yerinə yetirməsi ona xəbərdarlıqdır.
Bir sözlə, bu fəlakətlər, müsibətlər, bədbəxtliklər bəziləri üçün cəza, bəziləri üçün xəbərdarlıq, bəziləri üçün sınaq, bəziləri üçün isə təkamül vasitəsidir.
Cəmiyyətlər zəlzələ kimi fəlakətlərin acı tərəfini görür. Fəlakət və bəlada onun acı tərəfi ön plandadır. Diqqət və obyektiv ona yönəldilir; söküntülər, yaralanmalar, ölümlər, dağıntılar və zərərlər.... onun konkret ölçüsü daha qabarıq görünür. İnsanlar ilk baxışdan məsuliyyətli və günahkar axtarırlar.
Bu fəlakətlərin zərərlərini konkret olaraq görməkdə ilahi hikmət insanların ziyana səbəb olan etinasızlığı və xəyanəti görməsidir. Hökmdarların, məsul şəxslərin, camaatın öz səhlənkarlıq və xəyanət paylarını anlamalarıdır.
Ədalət və mərhəmət ölçüsü yalnız möminlərin və ariflərin görə biləcəyi hikmətlərlə doludur.
Zəlzələ üçün elmi və dini tədbirlər
Yaradılış qanunlarına riayət etməklə elmi tədbirlər, qanunvericilik müddəalarına əməl etməklə dini tədbirlər həyata keçirilir.
Elmi tədbirləri necə etmək olar?
1- Yaşayış məntəqələrinin yer tədqiqi: Evin tikiləcəyi ərazinin və torpağın zəmin tədqiqatı aparılmalıdır. Zəlzələ, sel, tufan, şimşək kimi yer və göy fəlakətlərindən qorunmaq mümkün olan yerdə olmalıdır. Hətta heyvanlar da özlərinə sığınacaq düzəldəndə ilk olaraq yuva quracaqları yeri müəyyənləşdirirlər.
Bunun müəyyən edilməsi və təsbiti yer elmi/geologiya, geofizika/zəlzələ elmi kimi sahələrdə mütəxəssis alimlər tərəfindən aparılmalıdır.
2-Tikinti və tikinti layihəsi mühəndislik və memarlıq qanunlarına uyğun aparılmalıdır.
3-Tikintiyə cavabdeh olan podratçı mütəxəssis və həvəsli olmalıdır; Çox qazanmaq həvəsi dünya həvəsinin tələbi kimi ucuz və keyfiyyətsiz materiallardan istifadə etməkdən uzaq olmalıdır.
4- İdarəçilər tərəfindən nəzarət ayrı-seçkilik edilmədən həyata keçirilməlidir.
Dini tədbirlər necə aparılmalıdır?
Cəmiyyət qarşısında məsul olan hər bir şəxs vəzifə və məsuliyyətini yerinə yetirməlidir.
Fəlakətlərin ədalətli tərəfini görməklə, onu törədən amillərin təsirindən xəbərdar olmalıdırlar. İnsan dərk etməlidir ki, mən azadam və istədiyimi edə bilərəm fikri ilahi ədalətlə bir araya sığmır.
Fəlakətlərin Mərhəmət ölçüsünə baxaraq; İlahi iradəyə təslim olub imtahan, ibrət, hidayət, özünə qayıtmaq ölçülərində payının nə olduğunu müəyyən edib Allaha qayıtmalıdır.
Günahlar; bəzən Haqqullaha əməl etməməklə, bəzən də bəndə haqqına girməklə olur. Allahın haqqını israf etməklə, verdiyi əmrləri tapdalamaqla, yaradılış qanunlarına tabe olmayaraq təbii aləmə zülm etməklə, ekosistemi pozaraq, təbiətə zərər verməklə baş verir. Oğurluq; materialdan oğurluq etmək, keyfiyyətsiz mallardan istifadə etmək və s.
- məlumatsızlıq; elmi və dini cəhaləti aradan qaldırmalı, yerüstü tədqiqatlar, memarlıq və mühəndislik biliklərinə məhəl qoymayaraq şüursuz şəkildə qəsəbə planları qurmalıdır...
Bir sözlə, varlıq səltənətində hökmranlıq edən təkvini qanunlar və təşrii aləmə hökmran olan ilahi hökmlər nəzərə alınmasa, fəlakətlərin ağrılı ölçüsünü görmək qaçılmaz olacaq.
