Qarakənd: Azərbaycan Elitasını Hədəf Alan Terrorun Gizli Detallarına 34 il Sonra İşıq

Ən qaranlıq səhifələrdən biri: Qarakənd faciəsinin 34-cü ili

Bu il Azərbaycan tarixinin ən ağır faciələrindən biri — 1991-ci il noyabrın 20-də baş vermiş Qarakənd helikopter terrorundan 34 il ötür. Üzərində yüksək vəzifəli şəxslərin olduğu “Mi-8” helikopterinin erməni terrorçu silahlı dəstələri tərəfindən vurulması həm ölkənin siyasi rəhbərliyinə, həm də regionda sülh cəhdlərinə ağır zərbə vurdu.

Lakin faciənin arxasında hadisədən çox əvvəl başlayan mürəkkəb proseslər, dəyişdirilmiş siyahılar, Moskva ilə aparılan danışıqlar və şübhəli hərəkətlər dayanır. Bu gün həmin detallar yenidən xatırlanır və faciənin necə planlaşdırıldığını daha açıq göstərir.

Xankəndiyə səfər qərarının arxasında nə dayanırdı?

1991-ci il noyabrın 7-də Bakıda Qazaxıstan, Azərbaycan, Türkmənistan, Rusiya və Ermənistan nümayəndələrinin iştirakı ilə görüş keçirilmişdi. Məqsəd Qarabağ münaqişəsinin xarakterini mahiyyəti ilə öyrənmək və hansı tərəfin sıxışdırıldığını yerində müəyyənləşdirmək idi. Bu səbəbdən həmsədrlər bölgəyə — Xankəndinə səfər etmək barədə razılığa gəlmişdilər.

Noyabrın 18-də isə Qorbaçovun şəxsi köməkçisinin Bakı ilə əlaqəsi məsələnin daha yüksək səviyyədə müzakirə edildiyini göstərdi. Təhlükəsizlik Şurasının iclasının Dağlıq Qarabağda keçirilməsi istənildi və bunun üçün nümayəndə siyahısı hazırlanmağa başladı.

Gecəyarısı dəyişdirilən siyahı: təsadüf, yoxsa plan?

İlk siyahıya Viktor Polyaniçkonun rəhbərlik etməsi planlaşdırılırdı. Lakin noyabrın 19-na keçən gecə siyahı qəfil dəyişdirildi: Polyaniçko və digər yüksək rütbəli sovet hərbçiləri siyahıdan çıxarıldı, əvəzində Azərbaycan tərəfdən yüksək vəzifəli şəxslər geri daxil edildi. Yeni siyahı saat 23:00-da Ayaz Mütəllibov tərəfindən təsdiq olundu.

Bu dəyişiklik faciədən sonra ən çox sual doğuran məqamlar arasında idi. Çünki siyahıya məhz Azərbaycanın aparıcı siyasi simaları — dövlət katibi Tofiq İsmayılov, baş prokuror İsmət Qayıbov, daxili işlər naziri Məhəmməd Əsədov və digər rəsmi şəxslər daxil edilmişdi.

Faciəyə aparan uçuş: müşayiətsiz helikopter və susan rabitə

1991-ci il noyabrın 20-də Ağdam hava limanında iki “Mi-8” helikopteri uçuş üçün hazırlandı. Əsas helikopterin müşayiət olunması planlaşdırılsa da, nədənsə ikinci helikopter müşayiətsiz şəkildə havaya qalxdı və təhlükə altına atıldı.

Saat 14:05-də Ağdamdan Qarakənd istiqamətinə uçan helikopterlə rabitə kəsildi. Radarlarda hərəkət görünməz oldu, lakin Xocavənd və Xankəndi hərbi komandanlıqları saatlarla susdu. Prezident Aparatına məlumat yalnız saat 19:55-də çatdırıldı — halbuki erməni radiosu bunları 15:30-da efirdə elan etmişdi.

Helikopterin vurulması: rəsmi “duman” versiyası və raket izləri

İlk gün rəsmi açıqlamada helikopterin “dumanlı hava şəraiti səbəbindən qayaya çırpıldığı” iddia olunsa da, sonrakı istintaq helikopter gövdəsində raket partlayışına uyğun deşiklərin olduğunu təsdiq etdi. Bu, Qarakənd səmasında baş verənlərin qəza deyil, planlı terror aktı olduğunu sübut edirdi.

Azərbaycanın siyasi elitası bir gündə həlak oldu

Qarakənddə şəhid olanlar arasında ölkənin ən aparıcı siyasi, təhlükəsizlik və media nümayəndələri var idi:

• Tofiq İsmayılov – dövlət katibi

• İsmət Qayıbov – baş prokuror

• Məhəmməd Əsədov – daxili işlər naziri

• Zülfü Hacıyev – baş nazirin müavini

• Vaqif Cəfərov və Vəli Məmmədov – millət vəkilləri

• Osman Mirzəyev – Prezident Aparatının şöbə müdiri

• Alı Mustafayev, Arif Hüseynzadə, Fəxrəddin Şahbazov – jurnalistlər

• Qazaxıstan və Rusiyanın sülhməramlı missiya üzvləri

• Helikopter heyəti

Cəsədlərin bəziləri tam, bir qismi qismən tanına bilmişdi. Bu faciə Azərbaycan dövlətçiliyinə böyük zərbə vurdu və ölkənin siyasi kursunda ciddi boşluq yaratdı.

Qarakənd — 2023-cü ildə azad edilən acı xatirələr məkanı

Helikopterin vurulduğu Qarakənd kəndi uzun illər işğal altında qaldı. 2023-cü ildə Azərbaycan Ordusunun anti-terror tədbirləri nəticəsində kənd azad edildi və bu, illər sonra ədalətin bərpası kimi qiymətləndirildi.

Bu gün Qarakənd faciəsi Azərbaycanda kədər, ehtiram və tarixi yaddaş günü kimi anılır.