Müasir əsrlərdə Seyid Cəmaləddin Əsədabadi və Məhəmməd Abdo kimi mütəfəkkirlər tərəfindən müsəlmanların birliyi üçün səylərə başlanıldı.

Tanınmış insanlar İslam cəmiyyətləri boyunca bu iki nəfəri təqib edərək "birlik" dedilər və hətta İslam məzhəbləri arasında Darül-təqribi qurdular və bu sahədə digər dəyərli səylər göstərdilər. İmam Xomeyni bir nəzəriyyəçi, mütəfəkkir və böyük fəqih və İran İslam İnqilabının lideri olaraq bu məsələni və onun müxtəlif ölçülərini xüsusi diqqətlə nəzərdən keçirdi və praktik olaraq İslam cəmiyyətlərində vəhdətin reallaşması istiqamətində bir neçə addım atdı.

İmam Xomeyni, müasir dünyada siyasi və dini bir şəxsiyyət olaraq həm nəzəri, həm də praktik olaraq, İran daxilində və İslam ümməti arasında vəhdət mövzusunda fətva vermək kimi bəzi hərəkətlərini canlandıraraq israr etdi. Cümə namazını canlandırmaq, Həcc zamanı müşriklərdən bəraət məsələsini qaldırmaq və Beynəlxalq Qüds Gününü elan etmək bu istiqamətdəki işlərdən idi.

İmam Xomeyninin (r.ə) nəzərində vəhdətin mahiyyəti

Vəhdətin mahiyyətini araşdırmaq üçün gərək onun İmam Xomeyninin nəzərindəki xüsusiyyətlərinə diqqət edilsin. Burada vəhdətin bəzi xüsusiyyətlərinə ümumi şəkildə işarə edilir:

1 Allah ipinə sarılmaq

İmam Xomeyninin nəzərində Allah ipindən başqa bir şey ətrafında toplaşmaq yaxşı deyildir. İmam bu ayəyə işarə edir: Hamılıqla Allahın ipinə  möhkəm sarılın və ayrılmayın! (Ali İmran 103) O, vəhdətə İlahi ipə sarılmaqla təkid edir.

İmam Xomeyninin nəzərində Allah ipindən başqa bir şey ətrafında toplaşmaq yaxşı deyildir. Allahın adı ilə oxu həmin İlahi ipdir və ona sarılmaq lazımdır. İnsanları vəhdətə dəvət edin. Dəvət edin ki qrp-qrip olmasınlar. Burada iki mövzunu ayırmaq lazımdır

A) vəhdətin vücudu: toplaşmalar və rejimlər təsəvvür ediləndir və öz özlüyündə yaxşıdır.

B) Vəhdətin mahiyyəti və özü: İmamın nəzərindən vəhdətin həqiqətini və mahiyyətini aydınlaşdıran nədir, vəhdət hansı istiqamətdə və hansı motiv və niyyətlə baş verməlidir və vəhdətin əsası nədir? İmam Xomeyninin düşüncəsindəki vəhdətin əsli "ilahi ip"ə "sarılmaq" dır. Allahın adı həmin ipdir. Yəni Onun mütləq hakimiyyətini və dünyanı idarə etməsini qəbul etmək.

2 İslam ümmətinin ümumi mənafeyi

İslam birliyinin əsas təməllərindən biri də bəzən ümmətin marağı və ya camaatın mənafeyi və s. kimi şərh olunan "İslam ümmətinin ümumi mənafeyi" dir. İslam cəmiyyətinin ictimai mənafeləri nə vaxt tələb olunsa, kiçik fərqlər asanlıqla nəzərə alınmamalı və mənafelər üçün fərdi və qrup tələbləri qurban verilməlidir. Bu məsələ dini liderlər tərəfindən dəfələrlə nəzərdən keçirilmişdir. Məsələn, İmam Sadiq (ə) bəzi rəvayətlərdə bu nümunələrdən bəzilərini nəql edir.

Buna görə vəhdətin təbiətini formalaşdıran amillərdən biri də İslam cəmiyyətinin və İslam ümmətinin ümumi mənfəətləri, yəni İslam cəmiyyəti daxilindəki insanların ümumi mənafeləridir. Birlik bu ölçüdə siyasi bir rəng alır. Bu səbəbdən vəhdət əsasən İslami ümmətin və ya İslam cəmiyyətinin siyasi birliyi olaraq adlandırılır, çünki birlik ümumi rifah naminə əldə edilir.

3 İslam məslələri və müqəddəs şəriət

İslamdakı vəhdətin digər bir xüsusiyyəti də "İslamın maraqlarına" və "müqəddəs şəriətə" riayət etməkdir. Bu o deməkdir ki, islam, islam qanunları və qaydaları, islam vətəni və islama aid olan hər şey qorunmalıdır və bu yolu qorumaq üçün müsəlmanların birliyi əsas zərurətdir. İslam torpağının və ya islam qanunlarının qorunub saxlanmasına və vəhy əsaslanmayan birlik, İmam Xomeyninin istədiyi və həqiqi vəhdət deyildir. Əsas islamı qorumaqdır və birlik onun reallaşması üçün bir vasitədir.

İmamın nəzərindən gördüyümüz budur ki, hər irq və etnik mənsubiyyətə sahib olan bütün müsəlmanlar və hansı dildə danışsalar da əzizdirlər. Əhəmiyyətli olan budur ki, İslam sözünü qəbul etdilər və tövhid sözünü özlərinə şüar etdilər. Bu səbəbdən İslam və İslam millətlərinin birliyini qorumaq üçün birləşmək lazımdır. İslamın qorunması və yaşaması üçün bu birlik nəzəriyyəsinin kölgəsində vətən anlayışı, İslam ümmətinin beynəlxalq əlaqələri, beynəlxalq forumlarda müsəlman ölkələrinin bir-birlərinə köməyi getdikcə daha çox əhəmiyyət kəsb edir.

Çıxışlarında müsəlmanların bədbəxtliklərinin aralarındakı bölünmədən qaynaqlandığını vurğuladı. Müsəlman xalqlar birləşərək hökumətlərini bölünmələri dayandırmağa və yabancıların maraqlarını qorumaqdan çəkinməyə məcbur etməlidirlər.

Birliyin həqiqi və saf bir forması olan İslam qardaşlığı, İslamın gücünün həyata keçirilməsinin , yaşaması və davamlılığının şərtidir. Belə bir birliklə müsəlmanların bütün problemləri həll ediləcək, çünki heç bir güc onlar və torpaqlarıyla qarşılaşa bilməz. Əslində İslam cəmiyyətlərinin ağrılarının əsas müalicəsi birlikdir:

4 Fəaliyyət birliyi inancın vəhdətinin nəticəsidir

İslam nöqteyi-nəzərindən inanc və baxış hərəkətin bələdçisi və işıqlandırıcısıdır. İnam olmadan əməlin mənası yoxdur. İnsanın niyyəti ilə başladığı hər şey "əməllər niyyətə bağlıdır " dir və niyyətdən sonra hərəkət məna tapır və niyyət insanın biliyi və dünyagörüşünə əsaslanır. Buna görə də İslam məktəbinin buyruqlarına əsasən vahid bir dünyagörüşündən başlayırıq və vahid bir işə çatırıq. Yəni bizi əməl birliyinə aparan sözün və ya inamın birliyidir.

İmam Xomeyni sözlərində İslam ümmətinə təkid edir və İslam ümməti sözü özündə bu birliyi gizlədir və onun ehtiyaclarından biridir.

5 Camaat və İlahi yardım

Məşhur "Allahın əli camaatla birlikdədir" şüarı İslam liderlərinin sözlərinin tərcüməsidir. Məsələn, İmam Əli (ə.s) buyurur: "فان یدالله مع الجماعة و ایاکم و الفرقة" [Məclisi: 289] yəni Allahın əli camaat içindədir , bölünmədən və ayrılıqdan çəkinin. İnsan təbəqələri və qrupları olduqda bir araya gələrək fərd bir camaata çevrilir və bir camaata çevrilir və cəmiyyət tək bir hədəfə və vahid bir yola başlayır, dünyanı idarə edən ənənə və ilahi qanun, hədəflərinə çatmaqda müvəffəq olmalarıdır. Bəli, Tanrının dəyişməz ənənəsi və qanunu ondan ibarətdir ki, bu, tək bir topluma kömək edir, ancaq bölünmənin və ayrılmanın nəticəsi məğlubiyyətdən başqa bir şey olmayacaqdır. Bu səbəbdən hədislərdə camaatla birlikdə qüdrət və qüdrətinin təzahürü olan "Allahın əli" təfsirindən də bəhs edilmişdir. İmam Xomeyni, bunun həyatdakı qələbə ilə müvəffəqiyyət arasında cəmiyyətlə rasional, empirik, intuitiv və dini qaydanın vəhdəti ilə birbaşa əlaqə olduğunu da vurğulayır. İranın İraqla İran arasındakı 8 illik müharibədə qalib gəlməsi və ya 44 günlük müharibədə Azərbaycanın işğalçı qüvvələri üstələməsi xalq arasındakı bu birliyin nəticəsi idi və Allah onlara kömək etdi. Bu, fərdin kollektiv gücünü digər varlıqlar arasında artırmaq üçün təkamül və təbii təbiətə (ilahi ənənə) görə də belədir; Nə "damlalar selə çevrilir". Əlbətdə ki, bu məsələ əşrəf varlıqları olan və ağıl və nüfuza sahib olan insanlar üçün əsas və həlledici əhəmiyyət daşıyır, çünki dünya və axirət, din və insan cəmiyyətləri dünyasının xeyirləri birlik və həmrəylik kölgəsində təmin olunur.

Peyğəmbərimizin (s): "Camaat mərhəmət, firqə əzabdır" deyən rəvayətlərində oxuduğumuz budur: birlik, həmrəylik mərhəmət və bölünmə, ayrılma əzabdır.

Bu gün Qəzzada az sayda müsəlmanın Qüdsdəki dişlərinə qədər silahlanmış işğalçı rejiminə qalib gələ bilməsi, bu birlikdən qaynaqlanır və İslam ölkələri bir olsalar və zülmə dözməsələr daha böyük bir qələbə qazanılacaq.

6 İlahi və şəriət əmrləri “vəhdətin müqəddəsliyi”

İmam Xomeyni baxımından birlik və birliyə riayət etmək dini borcdur. Bu vəzifə - xüsusən də ümumi maraqların təhlükə olduğu yerlərdə - böyük ölçüdə məcburidir və hamı tərəfindən qəbul edilir, xüsusi və kritik şərtlərdə İmam Xomeyni belə birliyin olmamasını bir növ "intihar" hesab edir.

Başqa bir yerdə, "Allah ipindən yapışın ..." ayəsinə istinad edərək, birlik və vəhdətə riayət etməyi ilahi bir əmr və fərman hesab edir ki, bu kollektiv vəhdət qarşısını almaq və pozmaq bir günahdır.

İmam Xomeyni baxımından şəriət bölünmənin məğlubiyyətin və birliyin qələbənin açarı olduğunu xatırladır. Tanrı üçün birləşmək xilasdır, birlik ilahi bir əmrdir, bölünmə bir cəza və Şeytan əmridir. Hər kəs uğur və firavanlıq əldə etmək üçün tövhid və Allaha təslim olmaq bayrağı altında olmalıdır. Bu, ümumi düşmən olduqda xüsusilə vacibdir. Bu şərtlərdə həm ağıl, həm də şəriət birliyin və bütövlüyün mümkün qədər qorunmasını və ayrılmanın qarşısını almağı tələb edir.

7 İslam qardaşlığı (islam qardaşlığına söykənən vəhdət)

Qurana görə möminlər arasında yaranan əlaqə "qardaşlıq" adlanan bir əlaqədir. Quran bu mövzuda belə buyurur: "Yalnız möminlər qardaşdırlar" [Hücürat: 10]. Yəni möminlər qardaşdırlar. İslam Peyğəmbəri (s), müsəlmanların qardaşlıq və qardaşlıq prinsipinə təkid edərək Məkkəyə hicrət etdiyi zaman mühacirlərə dedi: Yəni Allah sizi qardaş edərək təhlükəsizliyiniz olan bir ev verdi. Yəsribə girdikdən sonra mühacirlər və ənsarlar arasında qardaşlıq qurdu. İbn Hişamın əsərində qeyd olunur ki, bununla əlaqədar olaraq müsəlmanlara xitab etdi: Yəni Allah yolunda və Onun üçün bir-birinizə qardaş olursunuz. (ibn Hişam Bita, c.2: 146) Belə bir hərəkətə əsasən Özü şəxsən İmam Əli (ə) ilə qardaşlıq əhdi bağladı və müsəlmanlar cüt-cüt qardaş oldular.

Buna görə qardaşlıq əsasən, ictimai maraqlar üçün şəxsi məqsəd və mənafelərdən keçmək deməkdir və bir şəxs şəxsi mənafelərdən qalxıb özünü cəmiyyətdə əritməyincə qardaşlıq və birlik məna vermir.

8 Vəhdət, rəhmətin davamlı olması və əbədi səadətə çatmağın şərti

Vəhdət və bütövlük insanlara ilahi mərhəmətin, onun davamlılığının və axirətdə cənnət və xoşbəxtliyin açarı olmasına səbəb olan amildir. Birliklə ilahi mərhəmət insana açılır və təfriqə və ixtilaf ilə  bağlanır;

Bölünmə, ixtilaf və şəxsi mənafelər ictimai maraqların və şəriətin mənafelərinin yerini tutduğundan, şəxsi mənafelər hər bir fərd və qrupu və digər qruplar üçün fərqli olduğu üçün təbii olaraq mənfəət əldə etmək üçün qarşıdurmalar, fəsad və cinayətlər meydana gəlir; birlikdə tək bir mənfəət ictimai mənfəət və ya şəriətin ya da hər ikisinin mənafeyi olaraq qəbul edilir və korrupsiya, cinayət, uğursuzluq və həssaslığa yer yoxdur.

9 Birliyin yaranması üçün vasitə olan hökumət

İmam Xomeyni tərəfindən hər cəhətdən nəzəri və praktik olaraq nəzərdən keçirilmiş ən vacib məsələlərdən biri də buna nail olmaq üçün əlindən gələni edərək və nəhayət İslam İnqilabının qələbəsi ilə buna nail olduğu hökumət təşkil etməkidi.  Əlbətdə ki, İmam Xomeyni baxımından hökumət icraedici və öz özlüyündə hədəf olmayan bir alətdir. Yəni onun arzuolunanlığı, üstün hədəflərinin arzuolunanlığından asılıdır. Hökumətin ülvi hədəflərindən bəziləri bunlardı: cəmiyyətdə ədalətin həyata keçirilməsi, qanunların tətbiqi, İslam sisteminin qurulması, cəmiyyətin və İslam ümmətinin birliyinin qorunması və s.

Həzrət Zəhra (s) də öz nəcib xütbəsində buyurur: "İmamət nizamı qorumaq və müsəlmanların ayrılığını birliyə çevirmək üçündür."

İmamın nöqteyi-nəzərindən İslam Respublikasının (arzuolunan və layiqli bir hökumət olaraq) gerçəkləşməsi bu vəhdətin nəticəsi idi. Əslində birlik hökumətin qurulmasında və hökumətin qurulması birliyin qorunmasında zəruri bir amildir. Bu ikisi bir-birinə bağlıdır. İlahi ədalət hökuməti, Allahın ipinə sarılmaqla və bunun davam etdirilməsi üçün qurulur. İmam Xomeyniyə görə nizamı qorumaq üçün birlik, birliyi təmin etmək üçün hökumət lazımdır.

İstifadə olunmuş mənbələr:

1 Qurani Kərim

 2. İbn Hədid mötəzili, Əbu hamid Əbdülhəmid ibn Hibə (hicri 1404). Nəhcül Bəlağə şərhi. Qum: Ayətullah Mərəşi Nəcəfi kitabxanasının nəşriyyatı.

3. İbn Hişam (Bita) İbn Hişam sirəsi. Beyrut: Darul kitab ərəbi c 2.

4. İmam Xomeyni, Ruhullah (1368)Rəsail. Qum: ismailiyan müəssisəsi. 3 cü çap c.2

5. İmam Xomeyni (1375) Qırx hədis şərhi Tehran: İmam Xomeyninin əsərlərinin tənzim və çap edən müəssisə yeddinci çap

6. İmam Xomeyni (1378) İmamın səhifəsi. Tehran İmam Xomeyninin əsərlərinin tənzim və çap edən müəssisə birinci çap c.22

Q.Əli. Purmərcan

İİR-in Azərbaycandakı Səfirliyinin

Mədəniyyət Mərkəzinin sədri