Beş — Müharibə.
“Tufanul-Əqsa” əməliyyatının təhlili bu yazının mövzusu deyil, amma Sinvarın Fələstin üçün müharibənin mahiyyətinə dair anlayışı və İslamçı hərəkatların ortaya çıxması ilə baş verən dönüş — hansı ki, ən çox “Xar və Mixək” əsərində izlənilə bilər — onun şəxsiyyətini daha dərindən anlamağımıza kömək edir. O, müharibəni əvvəlcə “dəhşətli, qaranlıq və boğucu bir şey” kimi təsvir edir və bizi altı günlük Ərəb–İsrail müharibəsindəki məğlubiyyətdən sonra babasının narahatlığı ilə tanış edir: “Nə vaxta qədər gizlənəcəyik və taleyimizdən qaçacağıq? Artıq nə ölüm yaxşıdır, nə də həyat.” O, oxucuya izah edir ki, qarşıdurma həyatımızın taleyinə yazılıb, elə ki, əgər burada döyüşməsək, “su almaq üçün gündəlik növbədə — BMT agentliyinin gündə iki-üç saat açdığı krandan — qonşularımızla toqquşacağıq” və ya “oğullarımız bizim real həyatda məğlubiyyətlərimizi, aşağı səviyyəli oyunlardakı dalaşmalarla çıxacaq”. Bu, eyni hekayənin başqa üzüdür: “Xəlil kəndlərinin əhalisi böyük zəhmətlə süd məhsulları, əncir və üzüm istehsal edir, şəhərdə ən ucuz qiymətə satır, amma şəhər məhsullarını — sabun, paltar və s. — ən baha qiymətə alıb geri dönürdülər.” O anlayırdı ki, həyat — bütün həyatı ilə birlikdə bir bütövdür.
Amma hələ də bu ciddi sual qalır: “Əgər ərəb ölkələri təchiz olunmuş ordularla nəticə əldə edə bilmədilərsə, bizim əliyalın müqavimətimizin nə faydası var?” Həbsxanadakı uğurlu aclıq aksiyasının hekayəsi əliyalın insanların gücünü, doğru məntiqlə hərəkət etdikdə necə təsirli ola bildiklərini göstərmək üçün yaxşı bir səhnədir və bizi “vətəni yalnız onun oğulları azad edər” fikrinə inandırır — nə imkanlar, nə də silahlar. Sinvarın qələmi bizi addım-addım bu fikrə aparır ki, fələstinlilərin mübarizəsi, silahlanmanın artması ilə qazanılan uğur axtarışı deyildi; əksinə, peşəkar hərbi əməliyyatların uğursuzluğundan, fədailərin gizli silahlarının xalqın əlində daşlara çevrilməsindən, və o daşların silaha çevrilməsindən — artıq cansız bir silah deyil, xalqın ruhu ilə dolu bir silah — böyük bir dönüş və hərbi uğur yaranmışdı. Burada müqavimətin xalqlaşması nə romantik bir şüar, nə də hərbi-silahlanma məntiqinə qarşı bir jest idi, bu, əslində düşmənlə ciddi mübarizə aparmaq və qalib gəlmək istəyən liderlərin yeganə real güc mənbəyinə — xalqa — möhtaccasına üz tutması idi. Əlbəttə, bu müraciət xalq üçün çoxsaylı çətinliklər və əziyyətlər gətirirdi ki, adətən insanlar bu yükə dözməyib yarı yolda qalırdılar.
“Unutmayın ki, vətən sadəcə danışılan bir hekayə deyil, yaşanması lazım olan bir həqiqətdir” — deyən Sinvar kitabında milli və islamçı baxışların dramatik qarşılaşmasını son səhifələrə qədər aparır və onları vəhdətə gətirir, müqavimətin xalqlaşmasını və islamiləşməsini yanaşı və eyni dəyərdə təsvir edir. Bu həmrəylik haradan qaynaqlanırdı? Bəlkə də gələcəyə və onun prioritetlərinə yönəlik anlayışdan; potensiala, faktiki vəziyyətə deyil, mümkün olana diqqətdən; silahın özünə deyil, o silahı tutan əllərə və qəlblərə güvəndən; və yalnız xalqını sevən — yəni “O”nu anlayan və “biz və mən”dən azad olan — şəxsin müqaviməti nəticəyə çatdıra biləcəyinə olan imandan. Necə ki, “Xar və Mixək”in 22-ci fəslində biz fələstinlilərin Səddam Hüseynin İsrailə hücum edəcəyi ümidi ilə yaşadıqları məyusluğu görürük, halbuki aralarında dünya siyasətinin reallıqlarını dərk edənlər bilirdilər ki, “İsraillə döyüşüb onu məğlub edən adamda Səddam Hüseyndə olmayan xüsusiyyətlər olmalıdır.”
“Xar və Mixək” romanının qəhrəmanı tənha anlarında bu sual üzərində düşünür: “Fələstin məsələsi, azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizə aparan digər xalqların mübarizəsindən — ortaq cəhətlərindən əlavə — əsaslı bir fərqə sahibdirmi, ya yox?” Hərçənd bu suala tam və qəti cavab tapa bilmir, amma düşünür: “Rəsulullah birbaşa Məkkədən göyə yüksələ bilərdi. Lakin Allahın hikməti bunun Qüdsdən keçməklə baş verməsini istədi ki, müsəlmanlar üçün Qüdsün səmanın yolundakı önəmi aydın olsun.” O anlayır ki, öz torpağından qovulmuş bir millətin mübarizəsinin “din, tarix və varoluş döyüşü” ilə bu cür iç-içə keçməsi, təkcə mübarizəni deyil, dindarlığın özünü də yeni bir mərhələyə yüksəldir — və görürük ki, bu, hekayədəki gənclərin dindarlaşmasına və namaz qılmağa başlamasına da səbəb olur.
Altı — Ümid.
Amma əgər mövzumuz torpağın azadlığı və onun üzərindəki həyatdırsa, görünür ki, torpaq və yer məsələsinə Merac və səma hekayəsinin əlavə olunması ilə, torpağın və həyatın azadlığı mümkün olur. Əlbəttə, burada torpaq məsələsi səmavi bir hadisə ilə dəyişdirilmir; əksinə, torpaq məsələsi yerə yönəlmiş səmavi bir baxışla yenilənir və möhkəmlənir. Ola bilsin, bu gün dünyanın heç bir yerində dini və milli hərəkətin birliyi Qəzzadakı qədər gerçəkləşməyib.
İllər əvvəl bir jurnalist Sinvardan soruşmuşdu: “Ərəb ölkələrinin mövqeyi sizi ümidsiz etmir?” O isə ərəblərdən gileylənmək əvəzinə qəribə bir cavab vermişdi: “Biz, Fələstin xalqı, qərara almışıq ki, ürəklərimizin qanı və qadınlarımızın, uşaqlarımızın cəsədləri ilə bir sədd quraq ki, ərəb dünyasının dağılmasının qarşısını alsın.” O başa düşmüşdü ki, biz cihada ehtiyaclıyıq ki, onun lütfü həyatımıza şamil olsun və bizi həyatımızı bürümüş ümidsizlikdən və şəxsiyyətimizin dağılmasından qurtarsın.
Bu, bütün insanlığın hekayəsidir, amma bu müqəddəs torpağın insanları digərlərindən çox “döyüşməməyin” nəticələrindən qorxurlar. Qurani-Kərim də insanın döyüş meydanına girməkdən qaçdığı üçün yer üzündə sərgərdan qalması qanununu məhz bu torpaqda baş verən bir hadisə üzərindən izah edir; Musa peyğəmbərin qövmü onunla birgə döyüşməyə razı olmadıqda və iki tərəfin gücünü ölçüb, yalnız qələbə təmin olunduqda vuruşacaqlarını dedikdə, ilahi iradə belə təcəlli etdi:
“Artıq o torpaq onlara qırx il haram edildi; onlar yer üzündə sərgərdan gəzəcəklər.” (Maidə, 26)
Qırx il — bir ömür — şəhər sahibi olmaq onlara qadağan edildi, və tale onların sərgərdanlıq və məskənsizlik içində keçməsini yazdı; yəni, insani ünsiyyətdən uzaq qalmaq və insanlıqdan çıxmaq.
Dünya hər zaman bizə insan olaraq acizliyimizi göstərib. Dünya irəlilədikcə və sistemlər daha geniş və mürəkkəb olduqca, bizdə bu hiss artır ki, ümid yoxdur və bu böyük dünyada biz kiçik, gücsüz insanlar heç nə edə bilmərik.
Yəhya Sinvarın heç bir xarici gücə söykənmədən həyata keçirdiyi böyük və gözlənilməz iş — məzmunundan asılı olmayaraq — bu günün dünyasında ümid nöqtəsi yaratdı; o insanlar üçün ki, bir tərəfdən siyasət, iqtisadiyyat və müharibənin sərt reallıqları ilə qarşı-qarşıyadırlar, digər tərəfdən isə, insanın təslim olmamaq alovu və onun əzəmətinin yenidən parlaması ümidi hələ də qəlblərində yaşayır.
Sinvar 40 il əvvəl də “Məcd” (şərəf və əzəmət) haqqında düşünmüşdü və Həmasın yaranmasından öncə dostları ilə birlikdə “Məcd” — “Mənzəmətul-Cihad vad-Da’vah” adlı təşkilatı qurmuşdu. İsrail bu işi üçün ona yüzilliklərə bərabər həbs cəzası vermişdi. Amma onun “Məcd” üçün düşündüyü fikir çoxaldı, böyüdü və elə bir güc yaratdı ki, nəticədə onu 23 ildən sonra həbsdən azad etdi.
Pis və dözülməz vəziyyətdə ümidlə ayağa qalxan bir insanın o səhnədə uğur qazanacağı bəlli deyil. Əgər belə olsaydı, hər kəs — hətta kişilikdən uzaq olanlar belə — bu yolu gedərdi. Biz, qapalı vəziyyəti sarsıtmaqla açılış üçün fürsət yaradırıq. Dünya mahiyyətcə iki hal üzərində qurulmayıb — “yaxşı” və “pis” hal üzərində; insan da elə deyil. Dünya və insan iki vəziyyətdədir: ya qapanmış, yaxşılığa və nicata ümidsiz, ya da açılmış, yaxşılığa və qurtuluşa ümidli. Böyük insanlar böyük və ağıllı ümidlər yaradır və insanlıq üçün mənalı hərəkət imkanı doğururlar. Əlbəttə, bu, dövrün bütün real münasibətləri içində “öz” olaraq qalmağı tələb edir — bu isə həm böyük, həm də çətin bir işdir — və onun “ümid təbliğatı” və ya “irəliləyiş hekayəsi” ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Amma əgər biz gözləsək ki, bir iş özü-özlüyündə və başqaları ilə, gələcəklə bağ qurulmadan bu dünyanı düzəldəcək, o zaman tarix boyu heç bir hərəkəti “hərəkət” kimi tanımayacağıq.
Yeddi — Ölüm.
Sinvarın şəhadətindən öncə onun ölümə münasibəti barədə qısa bir video sosial şəbəkələrdə yayılmışdı. Orada o, möhkəm və qətiyyətlə deyirdi:
“Mən İmam Əlinin sözünü əzbər bilirəm: ‘Ölümdən hansı gündə qaçım — hökm olunmadığı gündə, yoxsa hökm olunduğu gündə?’”
Bu iki seçim — ölümün qaçılmazlığını və ondan qaçmağın mənasızlığını ifadə edirdi. Onun Rəfəhdəki İbn Sina küçəsində xarabalıqlar içində, sıravi bir döyüşçü kimi əməliyyat zamanı şəhid olması, və sonradan döyüş meydanlarında onun oxşar görüntülərinin yayımlanması, həmin ələvi hikmətə olan sarsılmaz imanını sübut etdi.
O, necə yaşamışdısa, eləcə də öldü: möhkəm, silahlı, tikişli-birləşmiş əllə, son nəfəsinə qədər mücahid kimi, tənha. Maraqlısı o idi ki, biz — və bütün dünya — onun o tənhalığını görə bildik. Tale belə gətirmişdi ki, İsrail öldürdüyü kişinin həqiqətən Sinvar olduğunu sübut etməyə məcbur qalsın — və bu, ən gözəl şəkildə sübut olundu. O cansız bədənini kresloya oturdub, son anda əsa atması ilə, qarşısında duran texnoloji canavara meydan oxuyurmuş kimi, bu müharibənin ən danışan səhnəsini yaratdı. Həyatının son, tənhalıq dolu anları müasir insan həyatının ən sarsıdıcı təsvirlərindən birinə çevrildi.
Qurani-Kərim Yəhya peyğəmbərin hekayəsini belə nəql edir: atası Zəkəriyya, yaşlanmış və yer üzündə davamının kəsilməsindən narahat idi, Allahdan bir övlad istədi. Ona “Yəhya” adında xüsusi bir övlad verildi — o, şəhid oldu. Amma o, İsa Məsihin (Ruhullahın) risalətinə müjdəçi və zəmin hazırlayan idi — o İsa ki, ölü dünyanı diriltdi. Yəhya davam etdi…
▪️Qeyd: Bu yazının məqsədi Yəhya Sinvardan bu gün üçün öyrənilə biləcək dərslər üzərində düşünmək idi. O, heç vaxt öz işini kiminsə tərifinə çevirməmişdi, və biz də bilməliyik ki, əgər belə etsək — hətta onun haqqında belə — ondan uzaqlaşmış olarıq.
وَالحمدُ للهِ رَبِّ العالَمین.
