İkinci hissə — Yəhya
«Sinvar» lüğətlərdə «od yandırmaq» deməkdir; «od qalamaq», «gizlətmək» və «alovlandırmaq»…
Alovlar yandırandır və bəzi alovlar daha da şiddətlidir.
Yəhyanın qəribə yönü budur ki, o «dünyanı alovlandırır».
Səninləyik, Yəhya! ey vəftizçi! dünyanı təmizləyən,
İndi biz həm də gələcəyimizi alovlandırırıq.
Xoş xəbər gəldi: biz — bədbəxtlər — üçün Yəhya gəldi;
Ah, nə fırtına qopdu ki, bu alov belə yüksəldi.
«Həyatı su verdi», ağıllılar dedilər, lakin mənbə qaranlıq idi və bu nəm alov onları təəccübləndirdi.
Xarabalıqda səfərdən əvvəl çomaq qoydun,
Zamanın əjdahalarını alovla yandırmaq üçün.
Köçünlə küçələrə təzə nəfəs gətirirsən,
Ey zamanın Feniksi, qanadlarını aç və alovlan!
Oktytabr – 2024
Şəhid Yəhya Sinvarın həyatının son anlarının və mübarizəsinin təsir edici görüntülərinin dərcindən sonrakı günlərdə yazılıb.
Bir — Şəhər
Bu, Fəth əl-Aqsa fırtınasının əvvəlləri idi. Qəzzədən bir dostla danışırdım. O, şəhid olan dostlarının matəmini saxlayırdı, amma daha çox narahat idi. Dedi ki, bu müharibə əvvəlkilərdən tamamilə fərqlidir. Fərqini soruşduqda — saymaqla bitməyəcək qədər vacib məqam olsa da — cavab belə oldu: «Əvvəlki müharibələr bitəndə Yəhya Sinvar küçələrdə dolaşar, şüarlar səsləndirər və şəhər canlanardı. Amma bu, artıq olmayacaq». O, Sinvara pərəstiş etmirdi; sadəcə vəziyyəti belə təsvir edirdi. O vaxtlar Sinvar çox müzakirə predmetinə çevrilməmişdi. Digər liderlərdən, məsələn Məhəmməd Zeyifdən soruşdum. Dedi ki, insanlar Zeyifi görmür. O böyük cihadçı və siyasi şəxs olsa da, şəhər rəhbəri deyil; insanlar hətta onun sağ olub-olmamasını bilmirlər. Xaricdəki bir çox Həmas liderlərini də Qəzzə xalqı ilə həmrəylik hissi baxımından onlarla eyni sıradan görmürdü. Sinvar eyni zamanda ən siyasi hərbi və ən hərbi siyasi şəxs idi. Yeraltındakı fəal və üzə çıxan, gülərüz Qəzzanı birləşdirmişdi. Məhəmməd Zeyif ilə İsmail Həniyyə arasında yaranmış bir insan kimi, müqavimətin tarixinə yeni bir mərhələ — fırtına — gətirmək üçün imkan yaratdı. Qəzza, Sinvarın Qəzzası idi.
O vaxtdan eşitdiklərim məni heç vaxt tərk etməyib. Şəhər tamamilə məhv olmaq üzrə idi və faciənin miqyası böyük idi. Amma gənc cihadçı, şəhərinin gələcəyini düşünəndə sanki əmin idi ki, müharibədən sonra evlər, xəstəxanalar və parklar Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər və ya başqa bir varlı dövlət tərəfindən yenidən tikiləcək — ərəb ölkələrinin müharibə vaxtı geri qalmasının utancını kompensasiya etmək üçün və ya Birləşmiş Ştatların regionda planlarını irəli aparmaq məqsədilə yük götürməsi bahasına. Lakin bilirdi ki, şəhər yaşayış yeri kimi beton bloklarla olunmur. Həyat cəmiyyət, həmrəylik və xalqın ətrafında bir lider sütunu, bir missiya — çətin və vacib iş — və bir gələcək ümidilə yaşanır. Qəzzədə həyatın yenidən canlanmasını Sinvar olmadan təsəvvür etmək ona çətin gəlirdi. Sanki Qəzza ən çox Sinvarın küçələrdəki qəti addımları, o acı, xoş təbəssümü, dərin baxışları və bazar küçələrində insanlarla səmimi, inamlı söhbətləri ilə müəyyənləşirdi — belə bir şəhərdə nəfəs almaq və gələcəyə doğru yol tapmaq mümkündür.
İki — İnsanlar
Seyyid Həsənin şəhadətindən sonra Qəzzadan başqa bir məlumatı olan dostla danışdım. Burada onun ümumi narahatlığı və analizi barədə geniş danışmıram: o hesab edirdi ki, müqavimət cəbhəsinin üzvlərinin müharibəyə eyni anda və tam şəkildə qoşulmaması strateji səhv olub və İsrailə mərhələli irəliləyiş imkanı verib; o, bu prosesin Tehrana qədər davam etməsindən narahat idi. Dedi: «Sinvarı da mütləq vuracaqlar. Çünki Qəzza kiçikdir və Sinvar təhlükə zonasından çıxmır, xalqdan uzaqlaşmır». Dedim: düşmən üçün onun öldürülməsi böyük hərbi uğurdursa, müharibə məntiqinə görə onun uzaqlaşması nə zərər verərdi? Cavab verdi: «Xeyr, bu bizim mədəniyyətimizdə mümkün deyil. Sinvar bunu heç vaxt etməz; insanlar ondan belə gözləyirlər». Xalqın gözləntiləri yalnız hərbi hesablamalardan daha güclü təsir göstərirdi.
Sinvarın Rəfəh şəhərinin mərkəzində şəhadət səhnəsi onun komandan kimi tanınmasının doğruluğunu göstərdi. Sinvar bilirdi ki, arada əhd və qarşılıqlı inam yoxdursa — yəni tərəfdən hörmət gözlənilmirsə və bu tərəfdən onu yerinə yetirmək üçün hərtərəfli səylər göstərilmirsə — heç bir qələbə həqiqi qələbə olmayacaq, heç bir dostluq və milli birgəlik yaranmayacaq. Əlbəttə, Sinvarın başladığı müharibə xalqın və hətta Həmasın rəhbərlərinin geniş rəy sorğusu ilə başlamamışdı; amma xalqın dərin arzusu və gözləntisi onun mərkəzində dayanırdı və o, xalqının gözləntisini yerinə yetirməyə sadiq idi. O göstərmək istəyirdi ki, burada bir əhd var — hətta canı bahasına, düşmənin mühüm hərbi üstünlüyünü ona təqdim etmə qiymətinə belə.
Təbii ki, bu diqqət onun döyüşdə qalibiyyət və məğlubiyyət məsələsindən kənar bir şey deyildi. O kimsə ki, «müqavimət yalnız əlimizdəki silah deyil; bu, hər nəfəsimizdə Fələstinə duyduğumuz sevgidir; qalmaq üçün iradədir» deyirdi, anlayırdı ki, nəhayət xalqın istəyi döyüşün son məntiqini müəyyən edəcək; bu arzu, sorğulardan daha çox, əməliyyatda və real qərar qəbuletmə vəziyyətlərində özünü göstərəcək. Sinvar 2022-ci ilin dekabrındakı nitqində, o vaxt Əl-Əqsa tufanı planını qabaqcadan elan etmiş və «İnşallah coşqun sel kimi sizə doğru gələcəyik» demişdi; bu hərəkətin metaforu bütöv dənizin davamlı cərəyanı idi: «minlərlə insanımızla, sanki fasiləsiz bir cərəyan kimi sizə doğru gələcəyik»; və xalqına tövsiyə etmişdi ki, «geri çəkilməyi tanımayan və dünya etiraf edənə qədər sakit durmayan bir sel olun; biz haqqın sahiblərik və yalnız xəbərlərdəki rəqəmlər deyilik».
Üç — Dövlət.
Təxminən 20 il əvvəl müqavimət qrupları arasında dövlət quruluşuna daxil olmaq və İslam müqavimət hərəkatını siyasi partiyaya çevirmək mövzusunda ciddi fikir ayrılığı və müzakirələr alovlanmışdı. Bu müzakirələr, Həmasın seçkilərə daxil olması və orada qalib gəlməsi nəticəsində Qəzza hökumətini ələ keçirməsi istiqamətində qərara gəlsə də, hökumətin yaradılması — tamamilə mühasirədə olan və sionist rejimlə mübadilə tələb edən bir bölgədə — İsrailin müəyyən dərəcədə tanınmasını və təbii olaraq müqavimətin normallaşma yoluna düşməsi və Fələstin torpaqlarının azadlığı ideyasından imtina etməyə gətirib çıxara biləcək qarşılıqlı əlaqə və razılaşmaları zəruri edirdi. Bəlkə də məhz bu ümidin ABŞ və İsrail üçün önə çıxması Həmas üçün belə bir imkanın yaranmasına zəmin yaratmışdı. Sinvarın «dövlət yoxsa müharibə?» sualına cavabı belə idi: «Allah bizə imkan verib və biz onu müharibə üçün istifadə etməliyik». Fələstin mənbələrinə görə, o, Qəzza xalqının adi məşğulluğu məsələsi ilə maraqlanan və hətta bunun üçün İsraillə razılaşmalara daxil olan kimsə idi; günlük iş saatlarından sonra Qəzza camaatının müxtəlif təbəqələri üçün Fələstinin azadlığı ideyasını və qabiliyyətini irəli aparmaq məqsədilə işlər müəyyən etmiş və onları böyük bir missiyada rol almağa cəlb etmişdi. Qəzzanın yerüstü və yeraltını ağıllı şəkildə əlaqələndirməklə Həmas hökuməti Qəzzanın gücünü və müqavimətini möhkəmləndirmək üçün fürsətdən maksimum istifadə etdi. 7 oktyabrdan sonra yayılan bir neçə illik videoda Sinvar gizli raket istehsalı sexlərinə baxış zamanı deyir: «Ən prioritet işimiz azadlıq planı və onun üçün silahlanmadır.» — baxmayaraq ki, zahiri görünüş başqa cür idi.
Sinvar, Qəzza zolağında Həmasın siyasi bürosunun rəhbəri olduğu müddətdə Milli Bərabərlik razılaşmasını imzalamaqla yanaşı, məşğulluq problemini həll etmək, təchizat təmin etmək və Qəzzə üçün elektrik stansiyası tikmək kimi müxtəlif məsələlər üzrə İsrail, BƏƏ və Misirlə qarşılıqlı əlaqələrə daxil olmuşdu. Onlar da bu sülhpərvər yanaşmadan məmnun idilər. Ola bilsin ki, onlar düşünürdülər ki, 400 ildən çox cəza almış və onlardan 23 ilini əsir mübadiləsi proqramı əsasında İsrail həbsxanasından azad edilmiş bu məhkum artıq böyük həbsxanadan azad olmağın mümkün olmadığını qəbul edib və Qəzzə həbsxanasında həyatın keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına fokuslanacaq. Amma Sinvar ümidini itirməmişdi; əksinə, ümiddən daha yüksək səviyyədə bir inamı qidalandırırdı ki, bu da onu bu zahiri ümidli görünməyən hərəkətə sövq etmişdi. Sinvarın baxışı və döyüşçülərə tövsiyəsi belə idi: «Həbsdən qorxmayın; həbs bizim azadlığa gedən uzun yolumuzun bir hissəsidir»; İsrailin fiziki həbsxanasında və ya Qəzza dövləti həbsxanasında həbs şəraitinin yaxşılaşdırılması üzərində çalışmaq onun üçün azadlıq xəyallarını qorumaq və onun real imkanını yaratmaq üçün əsas funksiya daşıyırdı. Bu pərdə həm əsas işin görünməməsi üçün örtük rolunu oynayırdı, həm də onun altındakı kiçik qələbələr uğur ümidini yaşadır və həmçinin həbsxananı qırmaq üçün zəruri əlaqələri və imkanları təmin edirdi; belə ki, gündüzün açıq fəaliyyəti həmişə gecənin həqiqi və gizli həyatının örtüyüdür.
Sinvarın həbs dövründə yoldaşları deyirlər ki, onun dindirmələri uzun çəkirdi və o, isralilərlə çox danışırdı; onlar narahat idilər ki, o, düşmənə məlumat verir. Sonradan onlara məlum oldu ki, Sinvar dindirmələri və əlaqələri dindirməçilərindən və həbsçilərindən məlumat və analiz toplamaq üçün istifadə edib və düşmən torpağında həbsdə olmağı düşmənin dərinliyində kəşfiyyat əməliyyatına çevirmişdi!
Həqiqi azadlığı reallaşdırmaq niyyətində olan biri hökuməti gözardı edə bilməzdi, eyni zamanda ona görə də gözləyə də bilməzdi. O, Fələstinlilərə qəribə bir tövsiyə ilə demişdi: «Ədaləti gözləməyin; özünüz ədalət olun».
Dörd — Vəhdət.
Sinvər üçün Qəzzada dövlət qurmaq yalnız hərbi imkanları gücləndirməyin bir vasitəsi deyildi. O, müharibəni daha geniş və dövlət ilə vəhdət arasında bir münasibət görürdü. Onun bəzi ciddi mövqeləri və Qəzzadakı bəzi Həmas liderlərinin iqtisadi korrupsiyası ilə mübarizəsi — hansı ki onların Qəzzadan qaçmasına səbəb olmuşdu — bu müharibənin bir hissəsi idi, və xalqla birlikdə olması və səmimi danışmaları onun başqa bir hissəsi idi. Şeyx Əhməd Yasindən sonra bəlkə də kimsə Qəzzada bu cür vəhdətin mərkəzi ola və müxtəlif qanadların və qrupların rəğbətini qazana bilməmişdi.
Sinvarın şəhadətindən sonra bir fələstinli dosta onun ən mühüm xüsusiyyətinin digər liderlərlə münasibətində nə olduğunu soruşdum. O, əlini göstərdi və dedi: «Çox dürüst idi». Bu dürüstlük ona bütün reallığı görməyə və hər şeyin haqqını yerinə yetirməyə kömək edirdi və müxtəlif oyunlara — hətta müqavimətin oyununa — daha az düşürdü, və bu cəmiyyəti vəhdətə gətirmək üçün ən vacib sifətdir.
Sinvar illər öncə İsrail həbsxanasında 430 il həbs cəzasını keçirərkən məhdudiyyətlərə baxmayaraq «Xar və Mixək» romanını fələstinli məqamlardan məsələni müxtəlif baxışlarla təkrar-təkrar müzakirə edərək yazmışdı; səmimi, dramatik, təbii və şüarçılıqdan uzaq bir roman — müqavimət haqqında deyil, müqavimətdə və müqavimətlə yazılmış — qanla iç-içə olan bir ruhla; və onu həbsxanadan çıxarmaq üçün səhifələrini saxlayan və ötürən insanlar cəzalandırılmış və işgəncəyə məruz qalmışdılar. Bu kitabı Sinvarın həyatı manifestosu saymaq olar; orada o, qarşı tərəfdə olan haqları dərk etmək və yerinə yetirmək arzusu və vəhdətə olan qayğısını yaxşı göstərmişdi və əslində məhz bu eşq onun hekayəsinin dramatikasını qurmuşdu.
Müəllif bu romanda bizi müqavimətin faydasız olduğunu iddia edən ciddi və ağlabatan müzakirələrlə məşğul edir və sonradan məhz bu dərk və müzakirə köhnə müqavimət anlayışı əsas qüsurlarını aşmağa və onu yeni səviyyəyə yüksəltməyə imkan yaradır. Kitabın altıncı fəslində, yeni qurulmuş işğalçı İsrail işçi qüvvəsinə ehtiyac duyduğu üçün evsiz fələstinlilərə iş icazəsi verdiyi vaxt və fədailər iş icazəsi alanları xəyanətçi hesab etdiyi zaman, və fələstinlilər «düşmən dövlətimizi necə qurduq?» mövzusunda müzakirə apararkən və təəssübkeş realizmçilər «İsrail dövləti artıq qurulub və bizim iş görməməyimiz fərq yaratmır» deyərkən, müəllif deyir: «Amma məsələyə başqa bucaqdan baxmalı idilər və o da evlər idi ki, uşaqlar üçün bir tikə çörək və südə ehtiyac duyur və tapa bilmirdilər; və İsraildə işləmək onun çətinliyinə və acılığına baxmayaraq milli bir missiya idi ki, insanların düşərgələrdə və kəndlərdə dəstəklənməsi və məcburiyyətdən köç etməmələri təmin edilsin… insanlar övladlarının aclığını aradan qaldırmağa və namuslarını qapıları bağlı və divarlı evlərdə saxlamağa ciddi ehtiyac duyurdu». Ailə namusunun və vətən namusunun eyni zamanda qorunmasına diqqət və onların zəruri davamlılığını görmək xüsusi bir mövqe yaradır və həqiqətən milli İslam müqaviməti hərəkatının formalaşması imkanını yaradardı.
Bu ümumi dürüstlük və vəhdət yaradan Sinvarın Həmas daxilindəki ağır siyasi mübahisələrin ortasında ona xüsusi bir mövqe qazandırırdı; elə ki, ABŞ-ın Ərəb Baharı layihəsi nəticəsində başlayan regionu yandıran o illərin müharibələrində, Həmasın Suriya rejimi ilə, Bəşər Əsəd hökuməti ilə müharibəyə qoşulması məsələsi gündəmə gəldikdə, o demişdi: “Biz, hər hansı bir İslam və ya ərəb dövləti, yaxud müqavimət hərəkatına qarşı döyüşmək istəyən hər kəsə qarşıyıq. Biz Suriya, İran və Hizbullaha qarşı hər hansı bir düşmənçiliyə qarşıyıq və silahı düşmənin üzərinə geri çəkməyəcəyik”. «Bu mövqe, həmin dövrdə Həmasın İran əleyhinə mövqeyinə qarşı ağıllı və cəsarətli bir etiraz idi, lakin eyni zamanda o dövrdə İranın hərəkət məntiqinə qarşı da bir növ etiraz mahiyyəti daşıyırdı. Bəlkə də bu ümumi baxış bölgədə — və heç olmasa müqavimət oxu daxilində — hakim olsaydı, regionun zəifləməsi, İsrailin təcriddən çıxması və İbrahim sazişinin yolu açılmazdı.»
Qeyd etmək lazımdır ki, Sinvarın bu mövzuda mövqeyi Həmas üçün qısa müddətli bir mənafeyə — məsələn, İranın silah dəstəyini itirməmək kimi — əsaslanmamışdı. O, illər əvvəl «Xar və Mixək»in 13-cü fəslində İslam müqaviməti hərəkatının Kral Hüseyn rejimini devirmək tərəfdarı olan fələstinlilərlə birlikdə olmamaq məntiqini izah etmişdi: «Heç vaxt regionun bir hissəsini müəmmalı vəziyyətə salmaq üçün alət olmayacağıq».
Məqalənin Davamı
