az.rasthaber.com xəbər verir ki, Şumer sivilizasiyası tarixdə ilk dəfə təşkilatlanmış bir təhsil sistemi yaradaraq cəmiyyətə mühüm töhfələr verib. Təhsil əsasən elit azlığın xidmətində idi; dərslər yazı və riyaziyyat üzərində cəmlənirdi. Sərt intizam qaydaları tətbiq olunur, sosial təbəqələr arasındakı fərqlər isə təhsil imkanlarını müəyyən edirdi. Bu miras sonrakı sivilizasiyalara ilham vermişdir.
Tarix boyu təhsil, cəmiyyətlərin inkişafı üçün həyati rol oynamışdır. Lakin bu gün uşaqlarla dolub-daşan müasir məktəblərdən çox əvvəl, bu institutların kökləri Mesopotamiyanın münbit torpaqlarında cücərmişdi. E.ə. IV minillikdə qurulan Şumer sivilizasiyası, tarixdə məlum olan ilk təşkilatlanmış təhsil sistemini inkişaf etdirmişdir. Bu yazıda həmin prosesin detallarına işıq tutaraq Şumerlərdə təhsilin necə işlədiyini və sərt intizam tərəfini nəzərdən keçirəcəyik.
Şumer Təhsilinin Məqsədi və Müəssisələri
Şumerlərdə təhsil əsasən elit bir azlığa xidmət edirdi. Məktəblərə adətən “edubba” (“yazı evləri”) deyilirdi və onlar xüsusilə yazıçıların hazırlanması üçün qurulmuşdu. Yazıçılar məbədlərdə, saraylarda və ticarət mərkəzlərində mühüm rol oynayırdılar; buna görə də bu peşəyə gedən yol ciddi təhsildən keçirdi. Edubbalar adətən məbəd komplekslərinin və ya şəhər-dövlətlərin bir hissəsi olur, çox vaxt kahinlər və ya yüksək vəzifəli məmurlar tərəfindən idarə olunurdu.
Yazı və Riyaziyyat Mərkəzli Dərslər
Təhsilin əsas istiqamətlərindən biri mixi yazı idi. Mixi yazı xüsusi alətlərlə gil lövhələr üzərinə həkk olunurdu. Bu yazı sistemi olduqca mürəkkəb idi; 700-dən çox işarə mövcud idi ki, bu da şagirdlər üçün uzun və çətin öyrənmə prosesini tələb edirdi. Yazı dərslərinin yanaşı riyaziyyat da böyük önəm daşıyırdı. Onluq və altılıq sistemlərdən istifadə edən Şumer riyaziyyatı məbəd hesablamaları, kənd təsərrüfatı məhsuldarlığı və astronomiya üçün vacib idi.
Bundan başqa, şagirdlərə Şumer mifologiyası, tarix, ədəbiyyat və hüquq qaydaları da öyrədilirdi. “Gilqamış dastanı” kimi mətnlərin köçürülməsi həm yazı təcrübəsi, həm də mədəniyyətin ötürülməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi.
Təlim Metodları və İntizam
Şumerlərdə təhsil prosesi son dərəcə intizamlı və çox vaxt sərt idi. Müəllimlər şagirdlərdən tam itaət tələb edirdi və səhv edənlər çox vaxt fiziki cəzalarla qarşılaşırdı. Şumer lövhələrində tapılmış bəzi mətnlər şagirdlərin şikayətlərini əks etdirən bir növ “məktəb ədəbiyyatı” nümunələridir. Bu mətnlərdə tapşırığı düzgün yerinə yetirə bilmədiyi üçün döyülən şagirdlərin təsvirləri yer alır.
Cəzalar yanlış yazılan bir işarəyə və ya yavaş öyrənməyə görə verilə bilərdi. Bu cəzaların sərtliyi müasir standartlara görə qəddar görünsə də, o dövrdə bilik ötürülməsi və nizam-intizamı təmin etməyin əsas vasitəsi hesab olunurdu.
Təhsildə Sosial Sərhədlər
Şumer məktəbləri ictimai statusa görə fəaliyyət göstərirdi. Şəhər elitasının övladları məktəblərə gedə bilirdilərsə, kölələr və aşağı təbəqədən gələnlər bu imkandan məhrum olurdular. Bəzi kölələrin oxuyub-yazmağı öyrəndiyi məlumdur, lakin bu nadir hal idi və adətən ağalarının maraqları naminə həyata keçirilirdi.
Qız uşaqları da əksər hallarda bu sistemin kənarında qalırdı. Bununla belə, bəzi elit qadınların yazıçı təhsili aldığına dair dəlillər var. Bu isə göstərir ki, Şumerlərdə təhsil yalnız kişilərlə məhdudlaşmırdı, lakin çox məhdud şəkildə tətbiq olunurdu.
Bilik və İntizamın İrsi
Şumerlərin təhsil sistemi həm biliklərin təşkil olunmuş şəkildə ötürülməsi, həm də fərdlərin cəmiyyətə inteqrasiyası baxımından böyük bir yenilik idi. Sərt intizam və zorakı metodlar bu gün müasir pedaqoji yanaşmalarla ziddiyyət təşkil etsə də, həmin dövrün reallığında normal hesab olunurdu.
Şumerlərin təhsil mirası sonradan Babil və Assur kimi sivilizasiyalara da təsir göstərərək yazının və bilginin insanlıq tarixindəki əhəmiyyətini dəfələrlə sübut etmişdir.
