Qrossinin son hesabatı nəyi göstərir?
Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (IAEA) İdarə Heyətinin 19–21 noyabr tarixlərində keçiriləcək toplantısında əsas mövzulardan biri İranla təminat anlaşmasının icrasıdır. 2015-ci ildən bəri müzakirə edilən ŞƏMQ (Şərhli Əhatəli Müştərək Qərar) üzrə öhdəliklər isə Vyana razılaşmasının müddətinin bitməsi səbəbindən gündəmə daxil edilməyəcək.
IAEA-nın baş direktoru Rafael Qrossi iclasın açılışında təqdim edəcəyi geniş hesabatı artıq Qəzza kanalına təqdim edib. Hesabat 9 sentyabrda Qahirədə İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi ilə əldə olunan anlaşmanın icrasına dair mühüm məqamları özündə ehtiva edir.
IAEA-nın Tehrana mesajı və İranın cavabı
Hesabata görə, IAEA 7 noyabr 2025-ci il məktubunda İranın quruma lazımi giriş imkanlarını təmin etməsinin Nüvə Silahlarının Yayılmamasına dair Müqavilənin təminat öhdəlikləri çərçivəsində məcburi olduğunu vurğulayıb. Bildirilir ki, Agentlik tərəfindən göndərilən hər bir bildiriş üzrə Tehran giriş üçün şərait yaratmalıdır.
İran 11 noyabr cavabında qeyd edib ki, əməkdaşlıq ölkənin Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının qərarları əsasında həyata keçirilir. Tehran həmçinin avqustun sonundan bəri 11 yoxlamanın aparıldığını xatırladaraq qarşılıqlı əməkdaşlığın genişləndirilməsinin əlavə yoxlamalara imkan yarada biləcəyini bildirib.
Zərər görmüş nüvə obyektləri üzrə təxirə salınmış məlumatlar
Qrossi bildirib ki, İran İsrail–ABŞ hücumları nəticəsində zərər görmüş nüvə obyektlərinə dair təcili xüsusi hesabat təqdim etməlidir. IAEA qeyd edir ki, bu məlumat təminat öhdəliklərinin tərkib hissəsidir, lakin İran hələlik onu təqdim etməyib.
Bundan əlavə, zərər görməmiş obyektlər üzrə yenilənmiş məlumat anketləri, materialların siyahıları və Agentliyin bu obyektlərə girişinə şərait yaradılması tələb olunur. İran bu sahədə müəyyən addımlar atıldığını təsdiqləyib.
Yüksək zənginləşdirilmiş uran ehtiyatları ilə bağlı narahatlıq
Hesabatda bildirilir ki, müəyyən obyektlərdə əvvəlcədən bəyan edilmiş uran ehtiyatları üzərində nəzarət davamlılığı itirilib. Söhbət həm aşağı, həm də yüksək zənginləşdirilmiş urandan gedir. Xüsusilə yüksək zənginləşdirilmiş uranın taleyi Agentlik üçün ciddi narahatlıq doğurur, çünki həmin materiallar 2025-ci ilin iyunundan bəri yoxlanıla bilmir.
Qrossi vurğulayır ki, beş ay müddətində girişin olmaması təminatların standart tələbləri ilə ziddiyyət təşkil edir və materialların sülh məqsədlərindən kənara yönəldilməsi ehtimalı ilə bağlı daha çox sual yaradır.
İranın əməkdaşlıq etdiyi sahələr
Hesabatda qeyd olunur ki, İran bir sıra obyektlərdə dizayn məlumatlarının yoxlanmasına dair əməkdaşlıq göstərir. Qrossi Tehranın daha konstruktiv iştirakının təminat sisteminin tam və effektiv icrası üçün vacibliyini qeyd edir.
İranın hazırkı uran ehtiyatları
IAEA məlumat axınının pozulması səbəbindən İranın zənginləşdirilmiş uran ehtiyatlarının hələ də iyun ayı hesabatındakı göstəricilərdə qaldığını bildirir:
-
2%-dək zənginləşdirilmiş uran – 2391,1 kq
-
5%-dək zənginləşdirilmiş uran – 6024,4 kq
-
20%-dək zənginləşdirilmiş uran – 184,1 kq
-
60%-dək zənginləşdirilmiş uran – 440,9 kq
Agentlik bu ehtiyatların təsdiqlənməsi üçün təcili yenilənmiş məlumat və giriş tələb edir.
