Keçmiş istintaq zabitindən sarsıdıcı ifadələr
Britaniyada aparılan ictimai araşdırma çərçivəsində çıxış edən keçmiş yüksək vəzifəli zabit xüsusi təyinatlı qüvvələrin Əfqanıstanda “böyük ehtimalla” müharibə cinayətləri törətdiyini açıqlayıb. Onun sözlərinə görə, 2010–2013-cü illər arasında həyata keçirilən əməliyyatlarda əsir götürülən şəxslər döyüş meydanında edam edilib və komandanlıq bu barədə məlumatlı olsa da, heç bir tədbir görülməyib.
Araşdırma Britaniya Müdafiə Nazirliyinin tapşırığı ilə, BBC-nin hazırladığı sənədli filmdən sonra başlanıb. Həmin filmdə xüsusi hava qüvvələrinin (SAS) döyüşçülərinin Əfqanıstan müharibəsi zamanı müəmmalı şəraitdə 54 nəfəri öldürdüyü iddia edilirdi.
Gecə basqınları araşdırmanın mərkəzindədir
Hazırkı araşdırma 2010-cu ilin ortalarından 2013-cü ilin ortalarınadək Britaniya qüvvələrinin həyata keçirdiyi gecə reydlərinə fokuslanır. Həmin dövrdə London administrasiyası ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi koalisiyanın tərkibində Taliban və digər silahlı qruplara qarşı əməliyyatlarda iştirak edirdi.
Keçmişdə hərbi polis Britaniya qüvvələrinin Əfqanıstanda törətdiyi iddia edilən müxtəlif pozuntularla bağlı araşdırmalar aparsa da, Müdafiə Nazirliyi mötəbər sübutların olmaması səbəbilə cinayət işi açılmadığını bildirmişdi.
İcra edilə biləcək qanunsuz edam şübhələri
Hazırkı araşdırmanın əsas məqsədi döyüş meydanında həyata keçirilən mümkün qanunsuz qətllər haqqında etibarlı məlumatların olub-olmadığını müəyyənləşdirmək və əvvəlki araşdırmaların nə dərəcədə ciddi aparıldığını qiymətləndirməkdir. Eyni zamanda, faktların qəsdən gizlədilib-gizlədilmədiyi də araşdırılır.
İstintaqa rəhbərlik edən hakim Çarlz Haddon-Kayf bildirib ki, günahı sübuta yetirilən hər kəs mütləq hüquqi məsuliyyət daşımalıdır, amma heç bir qanun pozuntusu etməyənlər də tam şəkildə bəraət almalıdır.
Xüsusi təyinatlıların daxilindən narahatlıq siqnalları
Komissiya Britaniya əsgərlərinin ifadələrini də dinləyib. Onların bəziləri UKSF1 adlı xüsusi bölmənin davranışlarından ciddi narahat olduqlarını bildiriblər. Bir əsgər isə bu bölmənin üzvlərinin əməliyyatlar zamanı təhlükə səviyyəsinə baxmadan döyüş yaşında olan kişiləri öldürdüyünü iddia edib.
Yeni açıqlanan gizli ifadələrdən birində “N.1466” kod adlı zabit 2011-ci ildə həmin bölmənin əməliyyatları zamanı ölənlərin sayının şübhəli şəkildə çox olması ilə bağlı narahatlıq keçirdiyini deyib. Onun sözlərinə görə, rəsmi hesabatlarda öldürülən “düşmən” sayının müsadirə edilən silahların sayını xeyli üstələməsi məntiqli görünmürdü.
“Biz müharibə cinayətlərindən danışırıq”
Zabit bildirib ki, bəzi hesabatlarda əsirlərin dəfələrlə silah əldə etməyə çalışması və ya qrenada istifadə etməsi barədə iddialar qeyri-real təsir bağışlayırdı. O, araşdırma üzrə baş vəkilə müraciət edərək deyib:
“Dəqiq olaq, biz müharibə cinayətlərindən danışırıq. Söhbət əsirlərin geri aparılıb, guya müqavimət göstərdikləri bəhanəsi ilə edam edilməsindən gedir.”
Onun dediyinə görə, məsələ ilə bağlı təhlükəsizlik xidmətlərinin rəhbəri kimi tanınan “1802” kod adlı şəxsə müraciət etsə də, yalnız taktiki baxış keçirilməsi barədə göstəriş verilib və heç bir cinayət araşdırması başlanmayıb.
Zabit həmin dövrdə hərbi polisə bilavasitə müraciət etmədiyinə görə peşman olduğunu bildirib. O, narahatlığını 2015-ci ildə yenidən gündəmə gətirib.
Qeyri-qanuni qətllərin miqyası daha geniş ola bilər
“N.1466” kod adlı zabit ifadəsində mümkün qanunsuz qətllərin tək-tək döyüşçülərlə məhdudlaşmadığını, daha geniş yayılmış ola biləcəyini və xüsusi təyinatlı qüvvələrin daxilində bunu bilənlərin sayının az olmadığını bildirib.
Britaniya ordusunun Əfqanıstandakı hərbi mövcudluğu təxminən 20 il – 2001-dən 2021-ci ilə qədər davam edib. Bu müddət genişmiqyaslı döyüş əməliyyatları ilə başlayıb, ABŞ qüvvələrinin geri çəkilməsindən sonra tam çıxışla başa çatıb.
