BƏƏ Yəməndə Nə Axtarır? Limanlardan Parçalanma Planınadək

Yəmən müharibəsinin dəyişən mahiyyəti

Yəməndə müharibə ilkin mərhələdə “qanuni hakimiyyətin bərpası” və “Ənsarullahla mübarizə” iddiaları ilə başlasa da, son on il ərzində mürəkkəb geosiyasi rəqabət meydanına çevrilib. Bu prosesdə müttəfiqlər arasında maraq toqquşmaları, regional nüfuz layihələri və gizli qarşıdurmalar ön plana çıxıb. Məhz bu kontekstdə Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) əvvəlcə Səudiyyə Ərəbistanı ilə eyni cəbhədə yer alsa da, zamanla müstəqil aktora çevrilərək Yəməndə özünəməxsus strategiya formalaşdırıb.

BƏƏ-nin müharibəyə baxışı və Səudiyyədən fərqli hədəfləri

2015-ci ildə “Qətiyyətli Fırtına” əməliyyatı başlayanda BƏƏ ərəb koalisiyasının fəal üzvlərindən biri idi. Lakin Əbu-Dabinin məqsədləri Riyadın prioritetləri ilə üst-üstə düşmürdü. Səudiyyə Ərəbistanı əsas diqqəti Ənsarullahın məğlub edilməsinə və Mənsur Hadinin hakimiyyətə qaytarılmasına yönəltdiyi halda, BƏƏ Yəməni daha geniş təhlükəsizlik, dəniz ticarəti və regional rəqabət çərçivəsində qiymətləndirirdi.

Əmirliklər yaxşı anlayırdı ki, Yəməndə tam hərbi qələbə həm çətin, həm də baha başa gələcək. Buna görə də Əbu-Dabi erkən mərhələdən etibarən mərhələli nüfuz, yerli qüvvələrin yaradılması və strateji nöqtələrin nəzarətə götürülməsi siyasətini seçdi. Bu yanaşma BƏƏ-yə uzunmüddətli maraqlarını minimum xərclə təmin etmək imkanı verdi.

Sahillər və limanlar: strategiyanın əsas dayağı

BƏƏ-nin Yəməndəki fəaliyyətinin ən diqqətçəkən cəhətlərindən biri ölkənin sahil zolaqları və limanlarına xüsusi önəm verməsidir. Ədən, Mukalla, Moka limanı və Bab əl-Məndəb boğazı Əbu-Dabinin əsas hədəfləri sırasında olub. Bu seçim təsadüfi deyil, çünki BƏƏ regionda dəniz daşımaları, logistika və liman şəbəkələri üzərində dominant mövqe qurmağa çalışır.

Yəmən limanlarına nəzarət BƏƏ-yə həm Qırmızı dəniz və Hind okeanı marşrutlarında təhlükəsizliyi gücləndirməyə, həm də potensial rəqib limanların inkişafının qarşısını almağa imkan verir. Bu baxımdan Ədən və Moka kimi limanların faktiki idarəsi iqtisadi addımdan daha çox “yumşaq iqtisadi işğal” strategiyasının tərkib hissəsi kimi dəyərləndirilir.

Dövlət strukturlarından kənar yerli silahlı qüvvələr

BƏƏ Yəməndə rəsmi hökumətə arxalanmaq əvəzinə, birbaşa özünə bağlı yerli silahlı dəstələr formalaşdırıb. “Təhlükəsizlik kəməri”, “Həzrəmavt elitası”, “Şəbva elitası” və sonradan Cənub Keçid Şurasına bağlı qüvvələr Əbu-Dabinin maliyyə, təlim və silah dəstəyi ilə yaradılıb.

Bu model BƏƏ-yə rəsmi qoşunlarını ön plana çıxarmadan həssas bölgələrdə faktiki nəzarəti ələ almağa şərait yaradıb. Hətta 2019-cu ildə qüvvələrinin azaldıldığını elan etdikdən sonra belə, Əmirliklər Yəmənin cənub və qərbində həlledici təsirini qoruyub saxlayıb.

“İxvanül-müslimin” və İslah Partiyasına qarşı mübarizə

BƏƏ-nin Yəməndəki əsas hədəflərindən biri də “İxvanül-müslimin” xəttinə yaxın olan İslah Partiyasının zəiflədilməsi olub. Əbu-Dabi bu hərəkatı ideoloji və təhlükəsizlik təhdidi kimi qiymətləndirir və onun dövlət strukturlarındakı təsirini aradan qaldırmağa çalışırdı.

Məhz bu səbəbdən BƏƏ ilə Mənsur Hadi hökuməti arasında ciddi fikir ayrılıqları yaranıb. Əmirliklər nəticədə rəsmi hökumətdən daha çox özünə loyal yerli qüvvələrlə əməkdaşlığa üstünlük verib.

Cənub Keçid Şurası və mərhələli parçalanma iddiaları

Zamanla Cənub Keçid Şurası BƏƏ-nin Yəməndəki əsas siyasi və hərbi alətinə çevrilib. Ayrı-seçkilik və müstəqillik çağırışları ilə tanınan bu qurum Əmirliklərin dəstəyi ilə Yəmənin cənubunda geniş ərazilərə nəzarəti ələ keçirib və hökumət qüvvələri ilə silahlı toqquşmalara girib.

Rəsmi bəyanatlarda Yəmənin ərazi bütövlüyünə sadiqlik ifadə olunsa da, praktiki addımlar ölkənin mərhələli və “yumşaq” şəkildə parçalanmasına zəmin yaratdığı üçün tənqid edilir.

Səudiyyə ilə açıq və gizli rəqabət

Vaxt keçdikcə BƏƏ ilə Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı yanaşma fərqləri daha aydın görünməyə başlayıb. Riyad müharibənin əsas siyasi və hərbi yükünü daşıdığı halda, BƏƏ daha məhdud, lakin strateji məqsədlərə fokuslanaraq real qazanclar əldə edib. Həzrəmavt, Şəbva və Məhra bölgələrində Əmirliklərə yaxın qüvvələrin mövqelərinin güclənməsi bu rəqabətin yeni mərhələyə keçdiyini göstərir.

ABŞ və İsraillə maraqların kəsişməsi

Yəmənin Qırmızı dəniz və Bab əl-Məndəb boğazındakı mövqeyi BƏƏ, ABŞ və İsrailin maraqlarını burada kəsişdirir. Ənsarullahın İsraillə əlaqəli gəmilərə qarşı dəniz əməliyyatlarından sonra sahillərə nəzarət daha da önəm qazanıb. Bu çərçivədə bəzi mənbələr BƏƏ-nin addımlarını ABŞ və İsrail maraqları ilə uzlaşan təhlükəsizlik zolağı yaratmaq planının tərkib hissəsi kimi qiymətləndirir.

Nəticə

BƏƏ-nin Yəməndəki rolu sadəcə hərbi iştirakla məhdudlaşmır. Bu, sahillərə nəzarət, yerli güc balansının yenidən qurulması və regional təsirin artırılmasına yönəlmiş uzunmüddətli geosiyasi layihədir. Lakin bu strategiyanın davamı Yəməni daha dərin parçalanma, daxili qarşıdurmalar və qeyri-sabitliyə sürükləyə bilər. Bu prosesin nəticələri təkcə Yəmən xalqı üçün deyil, bütün regionun təhlükəsizliyi üçün ciddi risklər yaradır.