Amnistiya təşəbbüsü və hüquqi prosedur
Prezident İlham Əliyevin “Konstitusiya və Suverenlik İli” münasibətilə amnistiya elan edilməsi ilə bağlı qanunvericilik təşəbbüsü ölkə gündəminin əsas mövzularından birinə çevrilib. Rəsmi məlumatlara əsasən, Milli Məclis tərəfindən qəbul ediləcəyi təqdirdə amnistiya aktı 20 mindən çox şəxsə şamil oluna bilər. Lakin hüquqşünaslar bildirirlər ki, bu rəqəm bütün bu şəxslərin azadlığa buraxılması demək deyil.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 95-ci maddəsinə əsasən, amnistiya elan etmək səlahiyyəti Milli Məclisə məxsusdur. Prezident yalnız qanunvericilik təşəbbüsü ilə çıxış edə bilər. Layihə parlamentə təqdim olunduqdan sonra müzakirəyə çıxarılır və səsvermə yolu ilə qəbul edilir. Hüquqşünas Emin Abbasovun sözlərinə görə, Prezident Administrasiyasından daxil olan təşəbbüslər adətən parlamentdə qəbul edilir və bu dəfə də istisna gözlənilmir.
Amnistiya və əfv arasındakı fərq
Amnistiya çox zaman əfv anlayışı ilə qarışdırılır. Halbuki, hüquqi baxımdan bu iki institut fərqlidir. Əfv Prezidentin fərdi sərəncamı ilə konkret şəxslərə şamil olunur və cinayətin ağırlığı baxımından məhdudiyyət daşımır. Amnistiya isə ümumi xarakter daşıyır, konkret kateqoriyalar üzrə tətbiq edilir və adətən ağır və xüsusilə ağır cinayətlərə aid edilmir.
Amnistiya aktı çərçivəsində məhkəmə hökmü çıxmamış şəxslər cinayət məsuliyyətindən azad edilə, məhkumların cəzaları tam və ya qismən azaldıla, yaxud çəkilməmiş hissə daha yüngül cəza ilə əvəz edilə bilər.
Cinayət kateqoriyaları və tətbiq dairəsi
Cinayət Məcəlləsinə əsasən, cinayətlər dörd kateqoriyaya bölünür: böyük ictimai təhlükə törətməyən, az ağır, ağır və xüsusilə ağır cinayətlər. İndiyədək qəbul edilən amnistiya aktları əsasən ilk iki kateqoriyaya aid olub. Yeni təşəbbüsdə də eyni yanaşmanın qorunacağı bildirilir.
Milli Məclisdə müzakirəyə çıxarılan layihəyə əsasən, ağır və xüsusilə ağır cinayətlər istisna olmaqla, bir sıra sosial və humanitar kateqoriyalara aid şəxslərin cəzalarının azaldılması və ya azadlığa buraxılması nəzərdə tutulur. Bunlara müharibə iştirakçıları, şəhid ailələri, qadınlar, azyaşlılar, yaşlılar, əlilliyi olan şəxslər, məcburi köçkünlər və ilk dəfə cinayət törətmiş şəxslər daxildir.
20 min nəfər azadlığa buraxılacaqmı?
Vəkil Fariz Namazlı bildirir ki, “20 min nəfərə şamil olunur” ifadəsi müxtəlif hüquqi nəticələri əhatə edir. Bu siyahıya yalnız azad edilənlər deyil, cəzası azaldılan və ya şərti azadlığa buraxılan şəxslər də daxildir. Təcrübədə adətən cəzasının bitməsinə az qalan şəxslər azad edilir, digərləri üçün isə cəza yüngülləşdirilir.
Siyasi və erməni məhbuslarla bağlı mövqe
Hüquqşünasların fikrincə, beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən siyasi məhbus kimi tanınan şəxslərin əksəriyyəti ağır maddələrlə ittiham olunduğundan bu amnistiyaya düşməyəcək. Eyni yanaşma erməni məhbuslara da şamil edilir. Onların azadlığa buraxılması yalnız Prezidentin fərdi əfv sərəncamı ilə mümkündür.
Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu amnistiya daha çox cəzasının son mərhələsində olan və az ağır cinayətlərə görə məhkum edilmiş şəxsləri əhatə edəcək və cəza-islah sistemindəki yüklənməni azaltmağa yönəlib.
