Amazonun İsraildəki bulud infrastrukturu müharibəyə necə xidmət edir?
Amazon 1994-cü ildə Ceff Bezos tərəfindən quruldu və qısa müddətdə dünyanın ən böyük onlayn ticarət şirkətinə çevrildi. Lakin son illərdə şirkətin əsas gəlir mənbələrindən biri Amazon Web Services (AWS) bulud texnologiyalarıdır.
İsraildə AWS infrastrukturu və hökumətlə imzalanmış müqavilələr texnologiya nəhənginin bölgədəki hərbi və kəşfiyyat sistemlərinə dərin şəkildə inteqrasiya olunmasına səbəb olub.
7 milyard dollarlıq “Nimbus” layihəsi
2021-ci ildə Amazon və Google İsrail hökuməti ilə 1,22 milyard dollarlıq Nimbus müqaviləsi imzaladı. Bu layihə dövlət qurumlarının və təhlükəsizlik orqanlarının məlumatlarını buluda köçürməyi, süni intellekt və maşın öyrənməsi alətlərinin istifadəsini nəzərdə tutur.
AWS-in İsraildə 2023-cü ildən etibarən istifadəyə verilən Tel-Əviv bölgəsi və 7,2 milyard dollarlıq investisiya paketi ölkənin iqtisadiyyatına və hərbi infrastrukturuna bilavasitə dəstək verir.
Hərbi əməliyyatlarda buludun rolu
Məlumatlara görə, AWS-in gücü Qəzzadakı demoqrafik məlumatların toplanması və saxlanmasında, hədəflərin müəyyənləşdirilməsində və hava zərbələrinin koordinasiyasında istifadə olunur. İnsayderlər bulud sisteminin “demək olar ki, hər bir fərdi izləmək” üçün istifadə edildiyini bildiriblər.
Bəzi hərbi mənbələr hətta əməliyyat əmrlərinin “iki ekran” üzərindən — biri hərbi sistemlərə, digəri AWS platformasına bağlı şəkildə həyata keçirildiyini təsdiqləyib.
İsrail startapları və hərbi əlaqələr
Amazon 2015-ci ildə Annapurna Labs çip istehsalçısını, 2019-da isə CloudEndure startapını satın alaraq İsraildəki texnoloji bazasını gücləndirdi. Bu şirkətlərin hər biri AWS-in qlobal rəqabət gücünü artırmaqla yanaşı, İsrailin hərbi texnologiyaları ilə də sıx bağlıdır.
Tel-Əvivdəki Amazon ofislərində çalışanların əksəriyyəti məcburi hərbi xidmətdən keçmiş, xüsusilə də elit 8200 kəşfiyyat bölməsindən olan şəxslərdir. Bu isə şirkətin İsrailin hərbi ekosisteminə dolayı bağlılığını gücləndirir.
Qlobal etirazlar və insan haqları böhranı
Amazonun İsrail hökuməti ilə əməkdaşlığı beynəlxalq reaksiyaya səbəb olub. “No Tech for Apartheid” hərəkatı Amazon və Google işçiləri tərəfindən başladılıb və müqavilənin ləğvini tələb edir.
BMT ekspertləri isə 2025-ci ilin iyununda yayımladıqları hesabatda Amazonu “İsrailin Qəzzadakı hədəf sistemlərini təmin edən şirkətlərdən biri” kimi göstəriblər.
Electronic Frontier Foundation (EFF) isə AWS texnologiyalarının Qəzzada kütləvi nəzarət və hərbi əməliyyatların icrasında “kritik rol” oynadığını vurğulayıb.
Korporativ məsuliyyət sual altındadır
Amazon rəsmi olaraq insan haqları prinsiplərinə sadiq olduğunu bəyan etsə də, Qəzzadakı müharibə əməliyyatlarında istifadə olunan texnologiyalara görə tənqidlərə məruz qalır.
Ekspertlər bildirir ki, bu miqyasda süni intellektlə dəstəklənən izləmə və hədəfləmə sistemlərinin işğal altındakı ərazilərdə istifadəsi böyük etik suallar doğurur. Şirkətin susqunluğu isə onun sosial məsuliyyət iddialarına kölgə salır.
