ABŞ nadir metallar bazarında Çinlə rəqabətə girib
Britaniyanın Financial Times nəşrinin məlumatına görə, ABŞ hökuməti Çinlə iqtisadi və strateji rəqabət çərçivəsində nadir torpaq elementləri bazarına nəzarəti gücləndirməyə çalışır. Hazırda bu resursların geosiyasi alətə çevrilməsi ehtimalı Qərbdə ciddi narahatlıq doğurur.
Donald Tramp administrasiyası qiymətlərə yuxarı hədd qoymaq, əsas metalların strateji ehtiyatını yaratmaq və həm ölkə daxilində, həm də xaricdə fəaliyyət göstərən istehsalçı şirkətlərdə birbaşa pay almaq planı üzərində işləyir. Məqsəd – Çindən asılı olmayan təchizat zənciri formalaşdırmaqdır.
Mədən şirkətlərinin səhmləri rekord həddə yüksəlib
ABŞ-ın bu addımı mədən sənayesində misilsiz yüksəlişə səbəb olub. MP Materials, USA Rare Earth və Avstraliyanın Lynas şirkətlərinin səhmləri son aylarda ikiqat artıb. Litium, kobalt və germanium kimi digər metal istehsalçılarının indeksləri də ardıcıl yüksəliş nümayiş etdirir.
Hesabatda bildirilir ki, Vaşinqton ötən ay Kanada şirkətləri Lithium Americas və Trilogy Metals-də pay alıb. Bu addım Tramp hökumətinin “Mine It Policy” adlı təşəbbüsünün tərkib hissəsidir. Siyasət icazə proseslərini sürətləndirmək və ekoloji tələbləri sadələşdirməklə yerli hasilatı artırmağa yönəlib.
Çin 70%-dən çox qlobal təchizata nəzarət edir
Hazırda Çin dünyadakı nadir torpaq elementlərinin 70 faizindən çoxunun tədarükçüsüdür. Bu metallar smartfonlardan tutmuş elektrik avtomobillərinə, “F-35” döyüş təyyarələrinə və “Cruise” tipli raketlərə qədər bir çox yüksək texnologiyalı məhsulda istifadə olunur.
Pekin ABŞ-ın bu siyasətinə cavab olaraq ixrac nəzarətini sərtləşdirib və 5 yeni elementi – holmium, erbium, thulium, europium və ytterbium – məhdudlaşdırılmış metallar siyahısına əlavə edib. Bundan sonra xarici şirkətlər az miqdarda belə nadir metal tərkibli məhsul ixracı üçün əvvəlcədən icazə almalı olacaqlar.
Ekspertlər “maliyyə köpüyü” barədə xəbərdarlıq edir
Ekspertlərdən bəziləri bazarda yaranan canlanmanın süni şişkinlik yaratdığını bildirirlər. “Strategic Materials Advisory” şirkətinin təsisçisi Qaret Haç qeyd edib ki, “bir çox kiçik mədən şirkəti panikadan yararlanaraq səhmlərinin dəyərini şişirdir”. O, investorları ehtiyatlı olmağa çağırıb.
Digər tərəfdən, “Defence Metals” şirkətinin baş direktoru Cay Di Selye hökumət tərəfindən qiymətlərin süni müəyyənləşdirilməsini “riskli” hesab edib və bazarın sabitliyi üçün ehtiyat toplama siyasətinin daha səmərəli olduğunu bildirib.
ABŞ hökuməti milyard dollarlıq ehtiyat yaradır
Financial Times yazır ki, Tramp administrasiyası müdafiə və elektronika sənayesi üçün əsas metalları təmin etmək məqsədilə təxminən 1 milyard dollarlıq büdcə ayırıb. Bu proqram “F-35” qırıcıları, “Cruise” raketləri və qabaqcıl idarəetmə sistemlərini əhatə edir.
İyul ayında ABŞ hökuməti MP Materials şirkətinin 15 faizlik səhmini 400 milyon dollara alıb. Bundan sonra şirkətin baş direktoru Ceyms Litinskiyə 15 milyon dollarlıq mükafat verilib. Həmçinin bir neçə Kanada şirkətində 5–10 faizlik payların alınması onların səhmlərini bir neçə saat ərzində üçqat artırıb.
Ekspertlər hesab edir ki, qiymət artımı təkcə bazar manipulyasiyası ilə deyil, real tələbatla da bağlıdır. Project Blue analitik mərkəzinin tədqiqat direktoru Devid Merman bildirib ki, “Lynas” və “MP Materials” kimi iri şirkətlər Çin ixrac məhdudiyyətlərinin yaratdığı boşluğu doldurmaqda əsas rol oynayacaq.
Yeni iqtisadi qarşıdurmanın cəbhəsi
Financial Times qeyd edir ki, nadir metallar uğrundakı mübarizə Vaşinqton və Pekin arasında yeni iqtisadi qarşıdurma mərhələsinin əsas xəttinə çevrilib. ABŞ sənaye və texnoloji təhlükəsizliyini möhkəmləndirməyə çalışdığı halda, Çin öz təchizat üstünlüyünü Vaşinqtona qarşı strateji təzyiq vasitəsi kimi istifadə edir.
