Richard Nephew: İranın nüvə yenidənqurma variantları və “kiçik silah” ssenarisi
ABŞ-lı nüvə və İran siyasəti üzrə ekspert Richard Nephew İranın müharibədən sonra nüvə proqramını necə bərpa edə biləcəyi barədə dörd əsas ssenari təklif edir və onların hər birinin riskləri, mənafeləri ilə bağlı təhlil aparır. Nephew-in qənaətinə görə Tehran üçün ən təhlükəsiz və ən az resurs tələb edən yol — kiçik, gizli “silahlaşma” proqramına diqqəti yönəltmək ola bilər.
Dörd ssenari: nə mümkündür?
Nephew dörd alternativ ssenari müəyyənləşdirir: xaricdən təmin olunan sülhəuyğun nüvə proqramı; tam və açıq bərpa edilmiş proqram; tam bərpa olunmuş, amma açıqlanmayan proqram; və ən kiçik — yalnız silah variantını qorumağa yönəlmiş məxfi proqram. Hər bir ssenarinin öz üstünlükləri və çatışmazlıqları var: xarici mənbələrə bağlı proqram Tehran üçün texniki məhdudiyyət və siyasi geri çəkilmə deməkdir; açıq bərpa isə beynəlxalq yoxlamalar və hücum risklərini artırır; gizli, lakin tam bərpa olunan proqramsa siyasi etibarsızlıq yaradar. Ən sonda Nephew göstərir ki, əgər İran silah seçimini saxlamaq niyyətindədirsə, kiçik, gizli və dərin yerləşdirilmiş obyektlər ən məqbul yol ola bilər — çünki bu, daha az material, daha kiçik obyekt və hücum riskinin azalması deməkdir.
“Kiçik silah” ssenarisi niyə cəlbedicidir?
Nephew-in təhlili vurğulayır ki, silahlaşdırma məqsədli proqram daha az infrastruktur, az miqdarda yüksək zənginləşdirilmiş uran və daha məhdud elmi-texniki imkan tələb edə bilər. Bu cür proqram yeraltında və dərinlikdə qurulduqda, kəşfiyyat və hücum riskləri azala, aşkarlanma çətinləşə bilər. Təhlilçi hesab edir ki, bu variant Tehran üçün həm “maddi baxımdan”, həm də təhlükəsizlik baxımından daha əlverişli ola bilər — xüsusilə də beynəlxalq münasibətlərin və hərbi gərginliyin yüksəldiyi məqamlarda.
Nephew-ə görə Vaşinqton üçün əsas prioritetlərdən biri mümkün bərpa məntəqələrinin müəyyən edilməsi və İranın seçə biləcəyi ssenariləri zəiflətməkdir. O, təklif edir: bərpa mənbələrinin aşkarlanması, məqsədyönlü sanksiyalar, İran rəsmilərinə nüvə silahından daşınma öhdəliyinin aydın çatdırılması və yeni nüvə razılaşmasına təzyiq. Nephew eyni zamanda qeyd edir ki, müharibə və hücumlar Tehranı “məcburi variant” seçməyə sövq edə bilər və bu da nüvə silahı alma ehtimalını artırır.
Təhlilin məhdudiyyətləri və təhlükə siqnalları
Məqalədə göstərilir ki, İranın artıq yüksək zənginləşdirilmiş urana və bəzi emal imkanlarına malik olması onu qısa zamanda “sürətli istehsal” potensialına malik edir. Nephew qeyd edir ki, əgər Tehran strateji qərar verərsə, bəzi material və avadanlıqları gizli məntəqələrə köçürərək müxtəlif “sürətli reaktivasiya” ssenariləri üçün hazırlıq görə bilər. Bu isə regional və qlobal təhlükəsizlik üçün yeni risklər doğurur.
